Кіднэпінг, спецслужбы і Мікалай Крывавы, або вясёлыя гісторыі з жыцця правінцыйнага журналіста

Гісторыя 1. «Як вы ставіцеся да работы спецслужб…»

“Добры дзень, Радыё Рацыя, як вы ставіцеся да…”. — гэта пачатак апытання на вуліцы. Ці, як называюць гэты жанр, Vox pop­uli. Падчас апытанкі галоўнае, каб, пакуль гаворыш вось гэтае вось “добры дзень, Радыё Рацыя, а як вы ставіцеся да…”, рэспандэнт не ўцёк. Таму пытанні задаюцца вельмі хутка. Настолькі хутка, што часам здараюцца казусы. Мароз. Мінус 20. Снега — па калена, а тое і болей. І як заўжды, нашыя ўлады не гатовыя. Затое гатовыя журналісты.

Выходзіш на вуліцу з гэтым шматкроць паўтораным “добры дзень, радыё рацыя, як вы ставіцеся да работы камунальных служб”. Паралельна дзесьці атамабіль не можа выехаць з‑за сумётаў. Хтосьці выказвае сваё абурэнне, хтосьці махае рукой спяшаючыся. І тут ідзе бабуля — божы дзьмухавец. Пуховая хустка на галаве. Ідзе, нягледзячы на мароз, не вельмі хутка. Яно і зразумела: узрост, слізка, каму хочацца ўпасці. Падлятаю я са сваім “добры дзень, радыё рацыя, як вы ставіцеся…”. І тут, нібыта чорт на язык мне сеў.  Я задаю пытанне: “Як вы ставіце да работы спецслужб”. Прычым сутнасць таго, што я задала, я зразумела акурат у канцы сказа.

А цяпер падумайце: бабуля, якая памятае пра сталінскія рэпрэсіі не з курсу гісторыі. І тут да яе такое пытанне: “А як вы ставіцеся да работы спецслужб”. Бабуля стала белай, як той снег. І пабегла ад мяне, нягледзячы на мароз, снег, узрост і магчымасць упасці.

Гісторыя 2. Дыктафон як электрашокер

Нам выдалі новы дыктафон. Прыгожанькі. Чорненькі. Адзіная праблема: ён быў вельмі падобны на электрашокер. Асабліва без паралонавай насадкі. Але спачатку мы не разумелі гэтага. І вось пайшлі мы з калегам запісваць матэрыял каля прахадной калісьці паспяховага радыёзавода, бо, як нам паведамілі, там адключылі электрычнасць за няўплату.

Была ўжо восень і цямнела рана, то давялося нам запісваць амаль упрыцемках. Акурат калі ў працоўных скончылася змена. Падыходзім мы да аднаго чалавека, да другога, да трэцяга… Нават не паспяваем прадставіцца, а яны ўжо ўцякаюць. Толькі потым мы зразумелі, што яны палохаліся, бо думалі, што мы да іх з электрашокерам у падваротні падбягалі.

Гісторыя 3. Забыты фотаздымач

Забыць фотаздымач! Забыць фотаздымач, калі едзеш у камандзіроўку рабіць журналісцкі матэрыял. Гэта ўсё роўна, калі б хірург забыўся на аперцыю ўзяць скальпель. Фотаздымач так і застаўся вісець на вешалцы ў калідоры, у новай торбе. Фотаздымач, набыты напярэдадні, каб рабіць разам з аўдыё яшчэ і фота. Забыць фотаздымач, калі едзеш не на нейкі там нудны круглы стол, а на Чарнобыльскую АЭС!

Затое я ўзяла касметычку, пудру і нават туш для вееў. Крута. Цяпер буду імі рабіць фота. Нанясу тушшу на люстэрку ад пудры малюнкі атамнай электрастанцыі. А самае крыўднае, што ўзгадалася пра забыты фотаздымач, калі прыехала ў гатэль у горад атамшчыкаў Славуціч.

І вось едзем мы з калегам у электрычцы на тую самую АЭС. Электрычка адпраўляецца з украінскага горада Славуціч, потым перасякае беларускую тэрыторыю і потым зноў едзе па ўкраінскай зямлі. Аднак пашпарты памежнікі не правяраюць, палькі электрычка едзе без спыненняў. З вакна бачныя – і зона беларускага адчужання, і ўкраінская забруджаная тэрыторыя. А потым у Прыпяці можна пабачыць энергаблокі АЭС. У тым ліку, і чацвёрты энергаблок, дзе ў 1986 годзе адбыўся выбух. А таксама ізаляцыйнае арачнае збудаванне над гэтым разбураным энэргаблокам. На той момант яшчэ не дабудаванае. А яшчэ сама электрычка цікавая для фатаграфавання: з аднаго боку, за вакном, трагедыя, а з другога боку, у самым транспарце, – жыццё. Хто ў карты гуляе, хто кнігу чытае, а хто проста ў вакно глядзіць.

Обед с видом на ЧАЭС: Как «Репортаж с рюкзаком» отправился в зону «Ноль»

А тут яшчэ супрацоўнікі АЭС нам кажуць: “Ой, а дарма вы фотаздымач не ўзялі. Тут жа можна было столькі вам цікавых фота нарабіць”. А калега мой на мяне глядзіць спадылба і ківае. Я ж забыла фотаздымач. Не ён. Ён дыктафоны ўзяў. На дваіх. Добра ўсё ж такі, што быў з сабой хаця б тэлефон. Хаця б на яго фатаграфіі зрабілі.

Гісторыя 4. Затрыманне ў стылі «кіднэпінг»

У 2007 годзе выдатніка-студэнта Змітра Жалезнічэнку адлічылі з Гомельскага дзяржаўнага ўніверсітэта. Гэтую тэму мы з калегам асвятлялі: хадзілі на суды, ва ўніверсітэт і г.д. І вось аднойчы давялося нам ісці ў пастарунак міліцыі, дзе знаходзіўся адзін затрыманы актывіст (Андрэй Цянюта), які распаўсюджваў улёткі з інфармацыяй пра Змітра Жалезнічэнку, якога несправядліва адлічылі з універстэта. Прыйшоў туды і сам Зміцер Жалезнічэнка. Усё як заўжды ў такіх выпадках: сядзіш і чакаеш. Аднак паколькі затрыманы актывіст быў на той момант няпоўнагадовым, то давялося майму калегу Міколу Бянько і адлічанаму Змітру Жалезнічэнку пайсці грамадскімі абаронцамі. Яны ветліва паразмаўлялі з маёрам, што там быў. Прыехала міліцэйскае аўто для суправаджэння затрыманага. І так атрымалася, што Мікола Бянько, Зміцер Жалезнічэнка і Андрэй Цянюта выйшлі разам. І вось гэтыя міліцыянты, што прыехалі суправаджаць затрыманага падумалі, што затрыманых не адзін, а тры чалавекі.

Спроба Міколы Бянько і Змітра Жалезнічэнкі развітацца з міліцыянтамі, скончылася прадказальна. Праваахоўнікі не дазволілі гэтага грамадскім абаронцам. “Э, куды!”, — зараўлі басам міліцыянты. Пасля чаго іх адвезлі ў паструнак. І сядзець бы ўсім тром на сутках, калі б не той маёр, які пазваніў пацікавіцца, як даставілі затрыманага. Ды патлумачыў з выкарыстаннем нецэнзурнай лексікі, што да чаго, калі пачуў, што затрыманых не адзін, а трое.

Выбачэнняў ад міліцыянтаў, што затрымалі выпадкова Міколу Бянько і Змітра Жалезнічэнку, не было. Хоць адпусцілі. І на гэтым, як кажуць, дзякуй.

Гісторыя 5. Што такое Усходняе партнёрства?

Неяк ладзілі мы апытанку на вуліцах на тэму праграмы “Усходняе партнёрства”. Натхніў нас на гэтую працу аптымістычны прэс-рэліз адной паважанай аналітычна-экспертнай установы, якая заявіла, што каля 80 % беларусаў ведаюць пра «УП».

Мы і пайшлі гэта ўдакладняць у рэспандэнтаў. Зразумела, практычна ніхто насамрэч не ведаў, што гэта такое. І тут адна дзяўчына гаворыць: “Канешне, праграма “Усходняе патнёрства” нам вельмі патрэбная. Гэта ж так добра, што яна ёсць!” Думаю: “Ого, нічога ж. Напэўна, нейкі магістар паліталогіі мне патрапіўся”. Але на ўсялякі выпадак вырашыла ўдакладніць:

“А што такое праграма “Усходняе партнёрства”?”. “Ну як, адказвае рэспандэнтка, — гэта ж сяброўства з Іранам і Кітаем…”.

Гісторыя 6. Хто замест Леніна?

У Гомелі, як і ў іншых беларускіх гарадах, у цэнтры горада пасярод плошчы стаіць помнік правадыру бальшавіцкага перавароту Уладзіміру Леніну. А над галавой у яго, калі абраць ракурс ад Абласнога драмтэатра, навісае крыж ад праваслаўнай царквы. У пераважанй большасці моладзь ужо не ведае, хто такі Уладзімір Ленін. Для іх гэта проста нейкі дзядзька з крыжом на галаве. Калі праводзіш Vox Pop­uli на тэму, як ставяцца гомельцы да гэтага помніка, то добра, калі нехта адкажа, што гэта — нашая гісторыя. Праўда, што гэта за гісторыя ўжо ніхто не ведае.

“А каму помнік?” — маладыя людзі толькі паціскаюць плячыма. Каб атрымаць нейкі ўцямны адказ, даводзіцца падыходзіць да людзей старэйшага ўзросту. І вось бачу дзвюх паважных кабет. Падыходжу да іх з пытаннем: “Як вы ставіцеся да гэтага помніка на галоўнай плошчы горада?”. На што тыя пачынаюць абурана казаць: “Гэтага забойцу Леніна трэба абавязкова прыбраць з плошчы”. Я ўжо было ўзрадавалася — на нейкіх прыхільніц КХП-БНФ трапіла. Можа, яшчэ “Магутны Божа заспяваюць зараз”. І тут яны працягваюць:

“Замест яго трэба паставіць нашага, Мікалая Аляксандравіча. Мы ж калі яго выяву бачым, то хрысцімся абавязкова”.

Перапытваю з жахам: «Якога такога нашага Мікалая Аляксандравіча?». Аказваецца, бабці маюць на ўвазе апошняга расійскага цара Мікалая ІІ па мянушцы Крывавы, а не таго Мікалая Аляксандравіча, пра якога падумала б большасць сучасных беларусаў.

Карацей, будні журналіста — гэта яшчэ той квэст. Ніколі наперад не ведаеш нават, якімі прыгодамі абернецца праца па асвятленні дзейнасці якога-небудзь таварыства аматараў фікусаў і кактусаў.