“Еўразійскіх матываў у Беларусі не выявілі”: 10 цытат пра Беларусь ад расійскіх сацыёлагаў

Расійскія сацыёлагі Сяргей Барысаў і Юлія Юшкова-Барысава напісалі кнігу “Зразумець Беларусь. Запіскі вандроўных сацыёлагаў”. Даследчыкі наведвалі нашу краіну цягам года і агулам правялі тут 54 дні. Яны былі ў сталіцы, некаторых абласных гарадах, Полацку, Міры, Нясвіжы і Ракаве.

Сяргей Барысаў і Юлія Юшкова-Барысава вынайшлі ўласную метадалогію — “сацыялогія вандроўкі”. Яна грунтуецца на спалучэнні розных навукова-даследчых методаў з “пазанавуковымі формамі спасціжэння рэчаіснасці”: “трэба вылучыць у сабе і турыста, і камандзіровачнага. З другога боку, не трэба імкнуцца прыкідвацца сваім — можна заставацца госцем, але госцем ветлівым, уважлівым і неперадузятым… Агулам, мяркуем, што не варта судзіць, тым больш, пісаць пра краіну, пакуль у тваім нататніку не збярэцца хяця б 70–80 мясцовых кантактаў; пакуль не паездзіш у мясцовых трамваях і электрычках; не прагандлюешся на мясцовым кірмашы і не паходзіш па мясцовых крамах; пакуль не пабудзеш не толькі ў сталіцы, але і ў правінцыях… пакуль не наглядзішся мясцовага тэлебачання і не начытаешся мясцовых газет”.

Аўтары выкарыстоўвалі методыку экспертнага інтэрв’ю: пагутарылі з шэрагам дзеячаў культуры, навукі, мастацтва, прадстаўнікамі медыя і розных рэлігійных канфесій. Яны цытуюцца ў кнізе, але ананімна. Даследчыкі імкнуліся максімальна зразумець Беларусь — глядзелі дакументальныя фільмы з серыі “Зваротны адлік”, чыталі класікаў, наведвалі разнастайныя імпрэзы…

Да якіх жа высноў прыйшлі аўтары? Прыводжу некаторыя цытаты з кнігі “Зразумець Беларусь. Запіскі вандроўных сацыёлагаў” у сваім перакладзе і выдзяленнем найбольш яркіх тэзаў.

…Расійскага даследчыка, ды і не толькі расійскага, не павінна збіваць з панталыку падабенства насельніцтва нашых краін, блізкасць іх ладу жыцця і мыслення. Роўна як не павінны пужаць і насцярожваць адрозненні, што адкрываюцца. Увогуле, час даследаваць беларускі кейс па-за жорсткай прывязкай да кантэксту адносінаў з РФ, разглядаць яго як аўтаномны, самадастатковы феномен… Вывучаючы гэту краіну, трэба ад пачатку пазбавіцца паблажліва-дабратлівага стаўлення  да яе як аб’екта простага, трывіяльнага, які можна зразумець хутка і без асаблівых высілкаў…

…Трапіўшы ў краіну, хутка заўважаеш, што сутыкаешся з нейкім асаблівым тыпам монанацыянальнасці, не падобным да, скажам, армянскага ці туркменскага, ці, возьмем бліжэй, польскага тыпу. Галоўнае адрозненне, па нашых назіраннях, у тым, што міжнацыянальныя межы ў Беларусі часта праходзяць не між людзьмі, а ўнутры кожнага з іх… План нашых інтэрв’ю ўлучаў пытанне аб этнічнасці рэспандэнтаў… яны задумваліся перад тым, як пачаць адказваць. Далей ішоў расповед пра радаслоўную. У расповедзе звычайна фігуравалі згадкі пра некалькі складнікаў: імі маглі быць — у розных камбінацыях — беларускія, польскія, рускія, габрэйскія, украінскія, татарскія карані. Некаторыя пачыналі са слоў “Агулам то я паляшук”. Але сканчвалі амаль усе, як правіла, высновай: “Я — беларус”…

…“Беларускасць” як быццам бы распушчаная ў людзях; і ступень яе канцэнтрацыі  не ёсць велічынёй пастаяннай: яна здольная змяняцца пад уплывам жыццёвых абставінаў і асаблівасцяў асабістага развіцця. Атрымліваецца, што “беларускасць” — гэта не столькі прыкмета для дакладнай фіксацыі нацыянальнай прыналежнасці асобнага чалавека, колькі адзін з інгрыдыентаў яго асобы…

…Для большасці жыхароў краіны…мова — гэта, як правіла, толькі мова, сродак камунікацыі. Ва ўсялякім выпадку, яны не ўспрымаюць выбар мовы зносінаў як пэўны акт высвятлення міжнацыянальных адносінаў. Асабліва істотна, што, калі меркаваць па нашых уражаннях, для этнічнай большасці дамінаванне рускай мовы не ёсць прыкметай нацыянальнага прыніжэння ці прызнання дзяржаўнай другасортнасці.. Зразумела, больш складаная справа з прадстаўнікамі нацыянальна-арыентаванага палітычнага слою і гуманітарнай інтэлігенцыі. Тут можна сустрэць больш чуллівае, да хваравітасці, стаўленне да моўнай практыкі, незадавальненне становішчам беларускай мовы…

…Сувязь канфесійнай прыналежнасці з этнічнасцю існуе, аднак не мае жорсткага індыкатыўнага характару. Паказальна, што ў Беларусі не выключная з’ява — асэнсаваны пераход дарослых людзей з адной канфесіі ў іншую. Таксама нярэдка сустракаюцца сем’і, дзе сужэнцы ці дзеці маюць рознае веравызнанне…

Беларусы ніколі не адкрываюцца падчас першай сустрэчы… Толькі пачынаючы з другой, беларус можа быць больш ці менш прыязны і адкрыты, а па-сапраўднаму шчыры толькі падчас чацвёртага-пятага кантакту…

…Бачанне жыцця праз прызму памяркоўнасці нараджае вельмі асаблівае да яго стаўленне. Поўнае прыняцце жыцця і падначаленне яго плыні з аднаго боку, і лёгкі сыход ад яго з іншага. Чалавек як бы жыве ў двух слаях адначасова, жыве ўнутры плыні падзей і над ёй…. “Непраціўленне злу гвалтам” Талстога ў нейкім пункце судачыняецца з беларускай памяркоўнасцю…

…Еўразійскіх матываў мы ў Беларусі не выявілі… Беларусь трывала прышпіленая менавіта да Еўропы… Тое, што Радзівілы падтрымалі Напалеона і выступілі супраць Расіі на яго баку — не выпадковасць, а заканамернасць. Напалеон у той час сімвалізаваў еўрапейскі рэвалюцыйны дух, Расія, з пункту гледжання гэтага духу, сімвалізавала дэспатыю… Беларусы могуць спрачацца з Еўропай у цэлым як з палітычным утварэннем, яны могуць не пагаджацца з нейкімі еўрапейскімі нормамі, але гэта спрэчка блізкіх…

… Беларусы, як нам здалося, не вельмі апантаныя вернікі. Яны вераць, трымаюцца абрадаў і традыцый, ідэй. Але ніхто з нашых свецкіх суразмоўцаў не працытаваў ніводнага сакральнага тэксту… Яны тэксты ведалі, але не карысталіся імі ў разуменні сваіх жыццёвых абставінаў і сітуацый… Беларусы вераць у беларускую зямлю… Ці ёсць гэта рэшткі нейкага вельмі старажытнага і моцнага паганства, ці, наадварот, гэта праявы новай надрэлігійнай свядомасці… Любоў да зямлі і ёсць галоўная рэлігія беларуса…

…Жанчыны занялі роўныя і нават кіраўнічыя пазіцыі ў грамадстве і сям’і да пэўнай ступені вымушана, а зусім не ў справядлівай барацьбе за гэта права. Многія з іх з задавальненнем саступілі б уладу і адказнасць, прынамсі, у сям’і, мужчынам. Проста саступаць няма каму…

***

Кніга “Зразумець Беларусь. Запіскі вандроўных сацыёлагаў” выйшла накладам 200 асобнікаў.

13 красавіка а 17‑й гадзіне адбудзецца прэзентацыя ў гатэлі “Манастырскі”.

Пазней плануецца надрукаваць дадатковы наклад, яго будуць распаўсюджваць праз беларускія кнігарні.