Аўтар расследавання пра чарнобыльскае малако: Гэта і ёсць “грамадска значны інтарэс”

Расследаванне пад назвай “Тэст выявіў Чарнобыльскі асадак у беларускім малацэ” выйшла 25 красавіка ў рубрыцы “AP Exclu­sive”. Такія паведамленні звычайна трапляюць у зводкі навінаў усіх буйных інфармацыйных агенцтваў свету. На мабільных прыладах яно было загружанае ў першы ж дзень 43 тысячы разоў і ўзначаліла рэйтынг “Мабільны Топ-10” на AP.

Шмат якія беларускія сайты пачалі дзень 26 красавіка з перадруку гэтай інфармацыі.  

Сутнасць матэрыялу: Побач з  Палескім радыялагічным запаведнікам журналісты знайшлі ферму, якая пастаўляе малако на ААТ «Мілкавіта» ў Хойніках, якое, у сваю чаргу, прадае каля 90% прадукцыі ў Маскву. Між тым, у малацэ, якое журналісты як прыватныя асобы пасля здалі ў Мінскі абласны цэнтр гігіены, эпідэміялогіі і грамадскага здароўя, было выяўлена перавышэнне нормы стронцыя ў 10 разоў. У фермера ж не аказалася зусім ніякіх прыладаў для кантролю за радыяцыяй у сваіх прадуктах. Журналісты высветлілі таксама, што ў Беларусі наогул няма магчымасці даследаваць прадукты на ўтрыманне небяспечнага радыёнукліда амерыцыя. Прафесар Бандажэўскі, да якога аўтары расследавання звярнуліся па каментар, лічыць сітуацыю катастрафічнай.

Рэакцыя: Між тым, 26 красавіка Мінскі цэнтр гігіены, эпідэміялогіі і грамадскага здароўя, а таксама прадпрыемства «Мілкавіта» аспрэчылі інфармацыю пра забруджанне фермерскага малака радыяцыяй. Намеснік галоўнага ўрача Цэнтра Пётр Амвросьеў у гутарцы з БелаПАН заявіў, што па цэзію яно адпаведяе норме, а на стронцый наогул не даследавалася з‑за недастатковай колькасці матэрыялу. Ён назваў публікацыю “правакацыяй самай чыстай вады”. А начальнік Палескага вытворчага ўчастку ААТ «Мілкавіта»  Альберт Дравіла ў інтэрв’ю «Радыё Свабода» ахарактарызаваў паведамленне «Аsso­ci­at­ed Press» як «поўную лухту».

Развіццё: Увечары 26 красавіка Юрась Карманаў прадаставіў “Нашай Ніве” даведку, якую атрымаў у Мінскім цэнтры гігіены і эпідэміялогіі па выніках аналізу малака. Пра ўтрыманне стронцыя-90 мае сведчыць другі знізу радок:

Пакуль невядома, які працяг атрымае гэтая гісторыя. Між тым, акурат 26 красавіка прэс-служба ГА “БАЖ” распытала Юрася Карманава пра тое, як рыхтаваўся гэты матэрыял.

Па словах журналіста, вандроўка ў Палескі радыялагічны запаведнік адбылася ў першай палове красавіка і заняла тры дні. У паездцы ўдзельнічалі сам Юрась і журналіст AP Сяргей Грыц, які здымаў відэа і фота, а таксама кіраваў машынай.

Ю.К.: Рэдакцыя «AP» даручыла нам напісаць гісторыю да 30-годдзя Чарнобыля. Мы падрыхтавалі перад гэтым шэраг артыкулаў з украінскага боку, цяпер надышла чарга падрыхтаваць з беларускага. Мы даволі доўга чакалі дазволу на ўезд у зону, нам далі суправаджаючага. Уезд у гэты запаведнік – гэта шлагбаумы, пункт дагляду, усё выглядае вельмі строга…

Але ля мяжы запаведніка мы ўбачылі статак кароў і вырашылі ім пацікавіцца. Высветлілася, што статак належыць фермеру, які радыяцыі не баіцца і ганарыцца тым, што здае да 2 тон малака на мясцовы малаказавод.

Мы дзейнічалі паводле класічнай журналісцкай схемы inves­ti­ga­tion (расследванне). Паехалі, убачылі, узялі на пробу, аднеслі на аналіз, схадзілі на прадпрыемства, якое вырабляе прадукцыю… Дзейнічалі вельмі адкрыта. Наша расследванне – гэта фактычна люстэрка таго, што адбываецца цяпер у Чарнобыльскай зоне. 

БАЖ: Гэта ж не закрыты шлях, шмат хто мог ім пайсці. Чаму гэтую ферму не “раскапалі” журналісты беларускіх СМІ?

Ю.К.: Я першы раз у сваім жыцці патрапіў у беларускую Чарнобыльскую зону, не быў там ніколі дагэтуль. І я не ведаю, чаму не раскапалі. Можа, хтосьці не сцяміў. Канешне, прасцей пісаць пра слёзы ліквідатараў, пра закінутыя вёскі, пра горад-прывід, чым пра тое, што актуальна сёння…

Па-першае, журналісты прывыклі працаваць “да датаў”, шаблонна. Вось ёсць дата – і мы павінныя яе неяк “адпрацаваць”. Па-другое, у Беларусі наогул праблема з журналісцкімі расследаваннямі. Мы ведаем толькі пра гучныя расследаванні, якія робяць недзяржаўныя СМІ – “Наша Ніва”, TUT.by, “Народная воля”… Але мы практычна не чуем пра расследаванні дзяржаўных СМІ. Гэта велічэзная праблема беларускай журналістыкі.

Прычым гэта ж праблема ежы, яна тычыцца кожнага. Грамадзянін не можа купіць сабе ў краме “кавалачак бяспекі”. Гэтым павінна займацца дзяржава. А журналісты павінныя задаваць пытанні, якія цікавяць кожнага. Гэта і называецца – “грамадска значны інтарэс”. Якраз галоўная функцыя прэсы – абслугоўваць гэты грамадскі інтарэс, казаць пра такія рэчы, дамагацца змянення сітуацыі.

БАЖ: Ці выпадае казаць пра магчымую змену палітыкі па “чарнобыльскім пытанні” ў Беларусі? 

Ю.К.: Мы, канешне, спадзяемся і на змену сітуацыі. Але мы павінныя хаця б ставіць пытанні, калі чуем пра “вяртанне жыцця ў Чарнобыльскія рэгіёны”, пра іх актыўнае засяленне. Павінныя ўсведамляць вастрыню праблемы здароўя людзей – прычым не толькі тых, што жывуць у забруджанай зоне.

Што да журналістаў AP – магу сказаць, што жанр журналісцкага расследавання ў агенцтве даволі запатрабаваны. Сёлета каманда «Asso­ci­at­ed Press» атрымала Пулітцэраўскую прэмію ў намінацыі “За служэнне грамадству” – менавіта за расследаванне пра выкарыстанне рабскай працы ў Паўднёва-Усходняй Азіі дзеля дастаўкі рыбы і морапрадуктаў амерыканскім спажыўцам. І яно мела вынік –  некалькі соцень рабоў вызвалілі.

Попадает ли на стол белорусов молоко с радиацией?

Белоруссия после Чернобыля: жить или бояться?

Як правяралі «чарнобыльскае» малако