Новы кіраўнік «Белсата» Аляксей Дзікавіцкі — пра перамены, цэнзуру, Шылу, рызыку звальненняў і журналістаў-палітвязняў

Амаль месяц таму новым кіраўніком «Белсата» стаў Аляксей Дзікавіцкі. Нязменную да таго дырэктарку Агнешку Рамашэўскую-Гузы звольнілі пасля 17 гадоў працы на чале канала. Былы намеснік прыняў штурвал у досыць няпросты час: на фоне скарачэння фінансавання. Расказваем, як ён спраўляецца з гэтымі і ўсімі іншымі новымі выклікамі, ці падтрымлівае сувязь з былой начальніцай, згадваем кейс са звальненнем за жарт пра прэзідэнта Польшчы Дуду і гутарым пра белсатаўцаў-палітвязняў.

Аляксей Дзікавіцкі. Фота: «Наша Ніва»

«Нас чакае абсалютна няпросты час, некаторая дэградацыя нават можа мець месца»

«Наша Ніва»: Амаль месяц у новым статусе. Што за гэты час змянілася ў вашым жыцці, у графіку?

Аляксей Дзікавіцкі: Змянілася шмат. Я, хіба што, не перажываў больш інтэнсіўнага перыяду ў жыцці за свае 51,5 года. Гэта вельмі напружаны перыяд, бо раптам усё аказалася на мне. Плюс я не прызначаў на сваё месца намесніка, і, як бы атрымліваецца, трэба рабіць падвойную работу. Але я не скарджуся, наадварот — цешуся, што апынуўся на гэтым месцы менавіта ў гэты час, бо пэўная праца над сабой гады раней дала эфект. Нягледзячы на вялікую колькасць праблем, я, перадусім, адчуваю ўнутраную гармонію, што мне вельмі дапамагае.

Я заўсёды ўставаў рана, цяпер гэта адбываецца яшчэ крыху раней — каля 5.30. На працу іду пехатой прыкладна паўтары гадзіны — гэта пяць кіламетраў кожны дзень. А потым пачынаюцца сустрэчы: прычым, напрыклад, у 11.10, потым у 11.30, наступная ў 11.45 — настолькі інтэнсіўны графік.

Пры ўсёй занятасці я стараюся падтрымліваць звыклы працоўна-жыццёвы баланс — час на спортзалу, шпацыры з сабакам, штодзённыя ўрокі кабалы (Кабала — містычна-філасофская навука, сярод мэт якой — духоўнае ўдасканальванне асобы. — НН) — гэта тое, што дапамагае трымаць рытм і заставацца ў добрым псіхічным стане.

«НН»: Афіцыйна вы — выконваючы абавязкі кіраўніка на тры месяцы. А што потым?

АД: Мы дамовіліся на тры месяцы. Калі з пункту гледжання кіраўніцтва тэлебачання я буду спраўляцца і калі сам буду адчуваць, што ў мяне нешта атрымліваецца, то гэты тэрмін працягнецца.

Файна заняць пасаду ў фірме, у якой усё добра, ідзе па накатанай. А ў сітуацыі, у якой мы цяпер, гэта не так проста. Так што праз тры месяцы я планую падвесці вынікі і для самога сябе.

«НН»: А на вашага намесніка ёсць кандыдаты?

АД: Не, намесніка не будзе пакуль. У нас шмат гадоў было так: была дырэктарка, была намесніца па ўсіх праграмах, акрамя навінаў, і я быў намеснікам па інфармацыі ўвогуле — тэленавіны, парталы, ютуб і гэтак далей. Паколькі ўсё гэта і так у мяне сядзіць у галаве і я маю непасрэдны кантакт з кіраўнікамі рэдакцый, навошта яшчэ адзін пасярэднік? Тым больш гэта ўсё ж дадатковыя грошы, а нам цяпер трэба ашчаджаць.

«НН»: Ці працягваеце вы кантактаваць з экс-дырэктаркай, спадарыняй Агнешкай Рамашэўскай-Гузы? Яна вам неяк дапамагае?

АД: Гэта складаны перыяд для ўсіх, для яе таксама. Раптам застацца без справы, якую ты стварала столькі гадоў… Гэта цяжка. Але мы ў кантакце, так.

Спадзяюся, калі звярнуся па параду, не адмовіць. Мы надта шмат гадоў вельмі блізка камунікавалі. Я прыйшоў, калі да старту канала быў яшчэ год. Спачатку існавала толькі тэлевізійная рэдакцыя, праграма «Аб’ектыў», дзе было 10 чалавек. Потым усё разраслося да студыі, дадатковых публіцыстычных праграм, парталаў — і ўсё гэта стваралася разам.

«НН»: А вам не крыўдна было, калі, каментуючы ваша прызначэнне, яна ў тым ліку сказала: «Мне ўсё роўна, хто будзе забіваць «Белсат»?

АД: Не. Я ўвогуле стараюся не крыўдзіцца. Не будзем заглыбляцца ў філасофію, але гэта, паводле мяне, пачуццё не вартае таго, каб яго насіць у сабе. Агулам я разумею яе эмоцыі.

«НН»: У выніку атрымалася, што канал працягвае існаваць, ён «не забіты». Чаму тады так прасоўвалася думка — калі без спадарыні Агнешкі, то ўсё загіне? 

АД: Спадарыня Агнешка — яркая і выбітная асоба. Гэта такі лідар, вакол якога непазбежна ствараецца такі арэол. Прычым ён узнік заслужана. «Белсат» = Рамашэўская, так заўсёды было ў Польшчы і ёсць. Гэта чалавек, які меў і мае салідныя ўплывы і прабіўныя здольнасці. Яна ўсе гэтыя гады прадстаўляла канал на польскім медыярынку, у палітычных сферах.

Акрамя таго, шмат разоў, калі ў нас былі праблемы з бюджэтам (ды і не толькі), менавіта рысы характару Агнешкі дапамаглі выйсці нам з гэтых крызісаў. Таму такі арэол і заслужаны.

«НН»: Але менавіта цяпер жа нічога не разбурылася?

АД: Тое, што нас чакае абсалютна няпросты час, некаторая дэградацыя нават можа мець месца — гэта факт. Але я спадзяюся, большасць маіх калегаў, як і я, прытрымліваюцца такога меркавання, што мы працуем найперш для вялікай справы. Якую я, дапусцім, лічу справай жыцця — стварэнне сапраўднага беларускага тэлебачання. 

Тэлебачанне ўнутры Беларусі хлусіць паўсюдна — нават калі возьмем праграмы, прысвечаныя гісторыі. Яно таксама забівае беларускую мову: на ёй там амаль не гавораць. А мы паралельна даём іншую прапанову беларусам: праграмы пра гісторыю — «Вусы Скарыны», моўныя перадачы, сапраўднае дакументальнае кіно і гэтак далей.

Трэба ствараць гэтую паралельную рэчаіснасць, і гэта вымагае грунтоўнай і шматгадовай працы. 

У прынцыпе, «Белсат» можна цалкам узяць і перанесці на Макаёнка, тут ёсць усе спецыялісты высокага класу.

Цяпер я магу пра гэта казаць — пяць гадоў таму яшчэ не мог. Гэта патрыёты, прафесіяналы, якія маглі б рэальна ствараць новае беларускае ТБ.

«У выпадку свайго звальнення я мог бы нават сядзець на касе ў краме. Я б сышоў спакайней»

«НН»: Пры ўсёй павазе да зробленага, вам не падаецца, што рыторыка «Што значыць, мне хопіць кіраваць?» падобная да таго, чым кіруецца Лукашэнка з яго сінімі пальцамі ва ўтрыманні ўлады?

АД: Пра гэта лепш запытацца ў самой спадарыні дырэктаркі: чаму яна так кажа. Я разумею гэта па-чалавечы. Ну бо калі нешта працуе добра, дык падаецца, няма прычынаў для зменаў.

Але я адкажу, што б гэта для мяне значыла — калі б аказалася, што заўтра мяне звальняюць. Ясна, што мне было б прыкра: столькі сілаў укладзена — гэта нават не добрая частка жыцця за апошнія 18 гадоў, гэта практычна ўсё жыццё. Але я дарос да такога стаўлення да сітуацыі навокал, да свету, што, мне падаецца, адышоў бы ад спраў спакойна і з чыстым сумленнем. Бо, будучы тут, я зрабіў столькі, колькі мог зрабіць. Кабала якраз вучыць: зрабі ўсё, што ты можаш, і супакойся, рэшта ад цябе не залежыць. Таму я б сышоў спакайней. 

Яшчэ я прытрымліваюся такой думкі, яна, можа, банальная, але праўдзівая: мы не ведаем сапраўднага значэння тых рэчаў, якія з намі здараюцца. Адна мая каляжанка, з якой мы развіталіся некаторы час таму, перажывала гэта моцна. Нядаўна я пабачыў у інстаграме, што яна напісала пра свой апошні дзень працы на «Белсаце» ў кантэксце: год таму гэта была трагедыя, а цяпер я зразумела, што сапраўдны сябра — гэта не той, хто цябе трымае ў зоне камфорту, а той, хто цябе з яе выпіхвае.

І я думаю, у выпадку звальнення мог бы нават сядзець на касе ў краме. Не бачу для сябе нейкай ганьбы ці прыніжэння, каб працаваць дзе заўгодна, пакуль ёсць здароўе.

«Калі ёсць дзяржава, якая шмат гадоў дапамагае не толькі «Белсату», публікаваць нейкія дурнаватыя карыкатуры мне падаецца проста непрыстойным»

«НН»: З вашай кіраўнічай эрай ці зменяцца падыходы да ўнутранай цэнзуры? Не магу не згадаць пра звальненне Івана Шылы за жартаўлівы подпіс да фота з Дудам, загад на яго быў за вашым подпісам. Ці можа сёння супрацоўнік «Белсата» пажартаваць пра Дуду, Туска ці каго заўгодна з дзейнай улады?

Той самы жарт у фэйсбуку, які справакаваў працоўны скандал

АД: Пытанне, дарэчы, перагукаецца з папярэднім.

Я думаю, што Іван павінен быць удзячны, што так здарылася — ён у выніку разгарнуў бізнэс, і ўсё ў яго ў парадку.

Ніякай цэнзуры няма і не будзе. Адзінае, разумееце, у чым рэч. Нас крытыкуюць з розных бакоў у той жа Польшчы — нядаўна быў закід пра тое, чаму мы не паказвалі (а мы паказвалі!) пратэсты жанчын супраць абвастрэння закона аб абортах. Ці чаму не паказвалі яшчэ нешта. Некаторыя крытыкі не разумеюць місіі «Белсата» — так, мы частка польскага грамадскага тэлебачання, польскі сродак масавай інфармацыі. Але наш глядач не ў Польшчы, і патлумачыць беларусу сітуацыю вакол, умоўна кажучы, Канстытуцыйнага суда можна, але навошта? Гэта так складана, што нават не ўсе палякі гэта разумеюць.

Мы якраз і не ўваходзім у некаторыя ўнутрыпольскія спрэчкі, таму што гэта бессэнсоўна і цяжка патлумачыць.

Частка маіх каляжанак і калег увогуле нядаўна знаходзіцца ў гэтай краіне — ім яшчэ цяжэй разабрацца. Я тут жыву больш за 20 гадоў, і калі ў Польшчы былі выбары, я правяраў некаторыя тэксты — але не таму, што трэба тапіць за адну партыю ці другую, а з пункту гледжання памылак. Бо людзі жылі ў рускай, беларускай ці ўкраінскай інфармацыйнай прасторы, і ўсе гэтыя партыі, кааліцыі для іх — космас нейкі.

«НН»: З Шылам можна было паступіць інакш? Сёння вы звольніце чалавека за падобны жарт?

АД: Пэўна, можна было паступіць інакш. Дарэчы, у той сітуацыі для мяне абуральным было тое, што Іван, будучы ў адпачынку за мяжой, публічна апублікаваў пост з запытам, дзе ў гэтым месцы можна набыць наркатычнае рэчыва. Я лічу (і абсалютна перакананы ў гэтым), што павінна быць нейкая прыстойнасць. Калі ёсць дзяржава, якая шмат гадоў дапамагае не толькі «Белсату», а масе СМІ, дапамагае культурным дзеячам ды і проста беларусам увогуле (у Польшчы адна з найбольш ліберальных палітык па прызнаванні дакументаў), то публікаваць нейкія дурнаватыя карыкатуры мне падаецца проста непрыстойным.

Я не супраць жартаў і мемаў. Я ўвогуле захапляюся тымі, хто іх стварае, бо я так не ўмею. Але часам гэта недарэчы. Новай цэнзуры і пагадненняў, пра што можна жартаваць, а што не, пры мне не з’явіцца, я б проста вымагаў праўдзівасці, аб’ектыўнасці і добрага густу.

«У пэўным сэнсе [на канале] магло б працаваць менш людзей»

«НН»: Які ў вас на сёння дэфіцыт бюджэту, ці нешта змянілася?

АД: У гэтай справе шмат невядомых: у канцы мая, напрыклад, мы выязджаем з цяперашняй студыі і будзем у іншым будынку, дзе былі раней — на плошчы Pow­stańców. Там могуць быць іншыя расцэнкі за тэхнічныя паслугі. Ды і з самім пераездам звязаныя вялкія расходы. 

Плюс шмат залежыць ад таго, як эфектыўна пойдзе наша супрацоўніцтва з іншымі тэлеканаламі ўнутры польскага тэлебачання — я маю на ўвазе TVP World і TVP Info, бо ад красавіка мы пачынаем рабіць праграму цалкам пра падзеі на Усходзе, і мы будзем прадаваць наш рускамоўны кантэнт TVP World.

Але можна сказаць, што на сёння наш дэфіцыт — гэта прыкладна 11,5 млн злотых (амаль 3 мільёны даляраў. — НН).

«НН»: На прэс-канферэнцыі вы расказвалі, якія праграмы закрыеце, а для якіх паменшыце перыядычнасць у імя эканоміі. Гаворка пра звальненне супрацоўнікаў усё ж не ідзе? Ці за гэты час вы як менеджар правялі рэвізію і зразумелі, што вось з 300 чалавек ёсць усё ж неэфектыўныя супрацоўнікі?

АД: Гэта складанае пытанне: каб гаварыць пра звальненні, трэба ведаць кантэкст. Калі нейкі польскі тэлеканал мае часовыя праблемы з фінансаваннем, ён можа спакойна звольніць 50 чалавек — напрыклад, з рэдакцыі інфармацыі. А праз паўгода гэтак жа лёгка іх набраць, таму што Польшча — вялікая краіна, тут ёсць тэлевізійны рынак.

У нашай сітуацыі зусім не так.

Супрацоўнікі павінны ведаць беларускую мову, што ўжо няпроста (і палякам не зразумець, чаму беларускамоўнага супрацоўніка знайсці складана), не мець моўных дэфектаў, каб спраўна начытваць тэксты. Плюс трэба не баяцца не толькі за сябе, але і за сваіх сваякоў у Беларусі. Калі такія тры чыннікі маюцца, мы бяром чалавека незалежна ад таго, журналіст ён ці не. І потым уласнымі сіламі мусім яго вучыць, прынамсі, тры месяцы.

Не толькі «Белсат» меў такую сітуацыю, але нас першымі прызналі «экстрэмістамі», і мы эвакуявалі масу людзей. Частка людзей выехала ва Украіну, і калі пачалася вайна, больш за 40 нашых супрацоўнікаў з сем’ямі былі вывезеныя і адтуль. Штатны расклад у Польшчы не быў дапасаваны да іх: куды дзець аператараў, калі ў нас на дзяжурстве ў дзень двое, а тут прыехала восем? Мы пастараліся даць працу ўсім, хай і не на ранейшых пасадах. Гэта быў наш абавязак. Як і зняць жытло ўсім, хто таго патрабаваў напачатку. 

Натуральна, што ў пэўным сэнсе тут магло б працаваць людзей менш, але не ідзе гаворка пра тое, каб іх было ўдвая менш. 

Я пастараюся любым спосабам пазбегнуць значных звальненняў, таму што калі праз некаторы час у нас з’явіцца больш сродкаў, то частка звольненых людзей ужо не вернецца — гэта рэальнасць такая: нехта знойдзе іншую працу, нехта з’едзе з Польшчы. Але я не выключаю, што гэта можа наступіць.

«НН»: Існуе меркаванне, што ў «Белсата» такі бюджэт, што за тыя ж грошы можна было б аплаціць працу ўсіх іншых незалежных беларускіх СМІ — што пра гэта думаеце?

(У 2023 годзе «Белсат», асноўнай крыніцай фінансавання якога з’яўляюцца сродкі ад МЗС Польшчы, атрымаў ад ведамства 63 млн злотых (каля 15,8 млн даляраў на сёння). На цяперашні год гэтая сума скарочана да 40 млн (трохі болей за 10 млн). — «НН»).

АД: Калі ў нас быў бюджэт 20 мільёнаў злотых, я яшчэ тады пачуў краем вуха, што файна было б гэта падзяліць на 100 грантаў, кожны атрымаў бы 200 тысяч і ўсе былі б шчаслівыя. Можа, і так. Але пытанне мэты. Калі донар, у дадзеным выпадку польская дзяржава, і іншыя донары, якія нам крыху дапамагаюць, лічаць мэтазгодным мець тэлебачанне, якое, так ёсць, каштуе шмат — на большасць расцэнак мы не маем уплыву, — значыць, яны бачаць у гэтым сэнс.

Я толькі за тое, каб усе беларускія СМІ мелі больш сродкаў, але зразумейце: бясконцае абразанне грошай на тэлебачанне скончыцца тым, што яно не памрэ, але і жыць не будзе. Бо які сэнс існавання чагосьці, што не развіваецца?

«Мы спрабавалі размаўляць з прадстаўнікамі адной нейтральнай дзяржавы пра вызваленне часткі нашых зняволеных»

«НН»: Не магу не спытаць пра артыкул польскага выдання Fakt са спасылкай на ўнутранае расследаванне TVP, у якім сцвярджаецца, што за апошнія гады ў працы «Белсата» назапасіўся «доўгі спіс парушэнняў». Адзін з момантаў, які выклікаў пытанне — ваш супрацоўнік, які «выкарыстоўваў сваю ўласную кампанію для аказання паслуг каналу», якія сам жа заказваў у сябе ад імя «Белсата». Вам не падаецца, што гэта выглядае іміджава не вельмі? Ці абмяркоўвалі вы гэтую сітуацыю ўнутры?

АД: На наступны ж дзень, як выйшаў гэты артыкул, адбылося паседжанне міні-штаба, дзе мы разбіраліся ў дэталях справы. Ведаеце, «Белсат» — гэта не мая ці яшчэ чыя прыватная кампанія, гэта грошы падаткаплатнікаў. І для мяне гэта адна з фундаментальных справаў — гэтыя грошы нельга марнаваць. 

Мы разабраліся, і, на жаль, аўтары гэтага матэрыялу не разабраліся з фактурай як належыць — калі б запыталі каментар у людзей адказных, чаму так адбываецца, то пытанняў ніякіх і не было б.

Па вялікім рахунку, у фактуры не там стаіць пячатка. Фактура і праўда была зробленая асобай, якая працуе ў нас на пасадзе кіраўніка прадукцыі і адначасова мае ўласную фірму. І праўда, ён аформіў усё як замову для ўласнай фірмы, але там было яшчэ тры подпісы і тры пячаткі — кіраўніка рэдакцыі, мая і дырэктаркі Агнешкі. Мы ведаем пра гэта, гэта не так, што нехта сам сабе замовіў, выканаў і зрабіў. І замовілі мы гэта там, бо танней. Калі нехта звернецца да мяне па гэтай канкрэтнай справе, мы можам патлумачыць усе дэталі дадаткова — ад А да Я.

Таксама трэба разумець, што для палякаў мы ў прынцыпе працуем не ў зусім нармальнай сітуацыі. Напрыклад, у нас ёсць карэспандэнты, якія паўпадпольна працуюць у Расіі. Па-нармальнаму яны павінны былі падпісаць дамову з польскім тэлебачаннем, але гэта небяспечна. І мы мусім мець свае варыянты, як гэта зрабіць, каб нікога не падставіць, і каб не маглі знайсці слядоў таго чалавека ў паперах.

«НН»: Ці застаюцца ў вас нескарыстаныя магчымасці неяк паўплываць на вызваленне вашых супрацоўнікаў-палітвязняў?

АД: Няма і дня, каб я не ўспамінаў пра ўсіх нашых вязняў, а іх 17. Каб не маліўся за іх, каб яны вытрымалі ў гэтай складанай сітуацыі. Як бачыце, рычагоў уплыву няма нават у ЗША. Але, натуральна на любой дзелавой сустрэчы першае, пра што я нагадваю — пра палітвязняў. Летась увосень мы спрабавалі размаўляць з прадстаўнікамі адной нейтральнай дзяржавы, якая магла б нейкім чынам паўплываць на вызваленне часткі нашых зняволеных. Але гэта складаная справа, і пакуль мы вынікаў не бачым.

Ëсць яшчэ адна, як мне падаецца, магчымасць (той хто тоне, ведаеце, хапаецца і за брытву). Адна з першых рэчаў, якой я цяпер заняўся, нягледзячы на масу бягучых справаў, гэта кантакт з пэўнымі структурамі, дзе мог бы быць нейкі мінімальны прасвет. Тут я ні вам, нікому іншаму не буду гаварыць, што гэта за структуры. Ëсць нейкая надзея, спадзяюся, вынікі будуць зразумелыя цягам тыдня-двух.

«НН»: З Кацяй Андрэевай і Дашай Чульцовай здарылася на той момант непрадказальная гісторыя. Ірына Слаўнікава, як вы казалі, не хацела сама з’язджаць прынцыпова. А вось тыя аператары, напрыклад, якія дасылалі вам матэрыялы, калі вас прызналі ўжо «экстрэмістамі» — нельга было ім гэта забараніць, адмовіцца ад іх паслуг?

АД: Амаль усе мелі магчымасць выехаць. Мы заўсёды дбалі пра тое, каб кожны, хто працуе з «Белсатам», меў актуальную візу. Некаторыя не рабілі іх па сваіх прычынах, хаця я ледзь не загадваў шмат разоў гэта зрабіць. Некаторыя вырашылі застацца — нехта па сямейных абставінах, нехта прынцыпова. І быў ім загад нічога не здымаць, ніяк не свяціцца, пры тым што мы іх усё адно падтрымлівалі фінансава.

А ў выніку хтосьці ў пэўны момант сказаў, што не можа сядзець без справы, усё роўна будзе нешта рабіць: хочаце браць — бярыце, не — я ўсё адно буду рабіць і высылаць.

Але многіх затрымалі не за тое, што яны працягвалі працу, а за тое, што яны калісьці даўно з намі супрацоўнічалі, за тое, што ў матэрыялах іншых асуджаных па палітычных матывах, з’явілася іх прозвішча. Гэта ж нялюдская машына рэпрэсій, яна працуе ўсё глыбей.

«НН»: Пры прызначэнні на ролю кіраўніка вам коратка пажадалі: «Зрабіць канал больш прывабным». Ці з’явіліся дадатковы ўводныя ад МЗС ці вы самі, мабыць, зразумелі, якія перамены ці нават рэвалюцыю ад свайго імя будзеце вяршыць?

АД: Рэвалюцыя часамі добра, але я ўсё ж за прадуманыя і паступовыя змены. Зрабіць сетку канала больш прыцягальнай па сэнсах можна. Але тут колькі людзей, столькі меркаванняў. На маю думку, калі хтосьці рызыкуе тым, што ўключае «Белсат», каторы ёсць экстрэмісцкім каналам, перасылае лінкі камусьці, то ў такім сэнсе канал не ўключаецца, каб паглядзець пра рыбалку. Таму я лічу, што мы павінны надалей утрымліваць значны інфармацыйны кампанент. Акрамя гэтага, ствараць праграмы, якія падтрымліваюць нацыянальную беларускую тоеснасць — гістарычныя, моўныя, культурныя. Наколькі гэта магчыма фінансава.

Плюс, паколькі мы вяшчаем 17–18 гадзін на суткі, і каб запоўніць гэты час штодзённым рэгіянальным прадуктам, трэба ў тры разы больш грошай. Таму ёсць мастацкае кіно, якое мы пераагучваем па-беларуску і даём у эфір. То-бок, трэці аспект развіцця — такія вось рэчы, якімі мы можам запоўніць сетку. Умоўна кажучы, для тых, хто глядзіць тэлебачанне фонам.

Ад МЗС дадатковых пажаданняў не паступала — спадзяюся, будзем яшчэ мець сустрэчу, таму што гэта свежая справа. Я сапраўды хацеў бы паслухаць, чаго ад нас чакаюць, нічога заганнага ў гэтым не бачу. 

«Сядзеў пяць сутак у 1997‑м — мянты газеты мне перадавалі»

«НН»: Вы эмігравалі з Беларусі яшчэ ў 2001 годзе, таксама праз пагрозу рэпрэсій — пасля таго, як у пінскім выданні «Правінцыялка», дзе вы былі выпускаючым рэдактарам, напісалі пра фальсіфікацыю выбараў-2001. Для беларускага незалежнага журналіста адзін шлях?

АД: Калі я працаваў журналістам у Беларусі, тыя часы яшчэ можна было назваць разгулам дэмакратыі. Усё ж спакойна можна было зайсці ў гарвыканкамы, там крыху нас пабойваліся.

Я сядзеў на сутках у 1997 годзе за 25 Сакавіка ў так званым падвале. Мне далі пяць сутак, яшчэ і дазволілі выбраць: штраф ці сядзець? Я сказаў: «Канечне ж, сядзець, я не заплачу ў вашу казну ні капейкі!» Я там абвясціў галадоўку, і мянты нават не ведалі, як там сябе са мной паводзіць, бо, можа, першы раз за колькі там часу мелі так званага палітычна затрыманага.

Баяліся, газеты мне перадавалі — зусім іншая была сітуацыя, бо гэтая хунта тады не ўмацавалася так, як цяпер.

Шчыра кажучы, я і не думаў, што дажыву да такога часу з такім тэрорам. 

«Кидай ты эту оппозицию!»

«НН»: А маглі б дагэтуль спакойна працаваць на «Пінскдрэве»…

АД: У мяне эканамічная адукацыя, у міжнародным гандлі, інжынерам па экспарце, я пратрымаўся там два гады — зразумеў што гэта не маё. Але былі і іншыя смешныя прапановы пасля. Адну з іх я атрымаў, калі мы з жонкай вырашылі пабрацца шлюбам, падалі паперы ў ЗАГС. 

Гэта быў пачатак 1998-га. Я сядзеў увечары ў офісе, дзе збіраліся ў Пінску ўсе дэмакраты — і газета наша, і сацыял-дэмакраты, і БХК — такое гняздо дэмакратаў. І прыйшоў туды такі Міша, я не памятаю яго прозвішча. Ëн быў сакратаром камсамольскай арганізацыі ў Пінску. Такі дзіўнаваты хлопец, нападпітку часта. Прыйшоў і раптам мне кажа: «Лёша, а давай выпьем?».

І бутэлька ў руках. Я яму кажу: «Міша, як бы я не супраць (тады быў выпіць). Але я маю такі камфорт, што магу вырашаць, з кім хачу выпіць гарэлкі ці піва, і вось з табой не буду». 

Тады ён адразу перайшоў да справы: «Ты знаешь, я же пришел с Белого дома (гэта выканкам у Пінску так называюць). Мы знаем, что ты вот жениться будешь.

У нас есть предложение: кидай ты эту оппозицию! Мы ж знаем, ты образованный человек, языки знаешь. Сразу предлагаем заместителем начальника экономического отдела горисполкома. А через год-два — станешь начальником, и кто этим городом будет править? Мы!»

Мы, гэта ў сэнсе — Міша і я. Я яму адказаў, прычым без усялякай іроніі: «Перадай там «дзякуй». Мне прыемна, што вы лічыце мяне перспектыўным чалавекам маладым, але не, нам з вамі не па дарозе». 

І тады Міша кажа: «Подозревали-подозревали, что так будет». Але быў у яго каронны аргумент у запасе: «Короче, Лёха, знаешь, если ты согласишься, твою свадьбу будут возить все горисполкомовские «Волги». І ён зрабіў такую паўзу. Я спачатку не зразумеў, у чым прыкол. Кажу: у мяне, калі што, ёсць сябры з машынамі, каб завезці з ЗАГСа ў рэстаран. А ён мне: «Ты что, не понимаешь, если ты сделаешь круг по Пинску на «Волгах», все будут знать, что ты неприкасаемый». Мяне смех разабраў, а ён не зразумеў, чаму я смяюся. Ëн бы ад такой прапановы не адмовіўся.

«НН»: Вы вельмі любіце і цёпла адгукаецеся пра роднае Палессе: пішаце на палескай гаворцы кніжкі. Нават сабаку сваю назвалі ў гонар рэчкі Піны. То-бок, вы і ў эміграцыі захоўваеце сваю ідэнтычнасць. Кажуць, што з дзецьмі эмігрантаў так ужо не працуе, як у вашай сям’і?

АД: Мой сын цвёрда ведае, адкуль ён паходзіць. Але, канечне, паколькі яму яшчэ трох гадоў не было, калі мы сюды прыехалі, ясна, што ён вырас у польскай культуры, для яго бліжэйшае ўсё тое, што тут адбываецца. У тыя часы яшчэ ж не было ніякага асяродку беларускага. Першыя пікеты, якія рабіліся пад польскай амбасадай — калі там было 6–7 чалавек, гэта ўжо быў вялізны поспех.

Я стараўся размаўляць з ім па-беларуску, бабуля ці мама — па-руску, а школа і дзяржава — па-польску. Таму ён у прынцыпе валодае ўсімі мовамі. Але беларускай, на жаль, найслабей з гэтых. 

Мяне забаўляла, калі яму было гадоў 10 і мы ішлі на шпацыр, як ён мог перайсці раптоўна на беларускую мову. «Тата, давай, калі мы разам, будзем размаўляць усё ж па-беларуску? Бо гэта ж наша родная мова», — з такім крыху польскім акцэнтам мне гэта прапанаваў. А потым я пачынаю разумець, што нешта не тое. І праз пяць хвілін ён пачынае: «Вось выйшла такая гульня на камп’ютар…». Карацей, гэта ўсё было, каб размякчыць бацькава сэрца. 

Але так, я — паляшук, для мяне карані маюць вялізнае значэнне. 

«НН»: Ці пішуцца новыя кнігі?

АД: На жаль, апошнія некалькі тыдняў не пішацца так часта, як хацелася б. Але я і не такога тыпу, што вось сядаю, у мяне ёсць тры гадзіны і я мушу нешта выдаць. У мяне ж паэзія апошнім часам, таму калі прыходзіць ідэя ці натхненне, тады і пішацца.

Я хачу трэцюю сваю кнігу зрабіць двухмоўнай — палеская плюс пераклад на польскую мову. Прынамсі, для маіх добрых сяброў-палякаў, якія праз павагу да мяне і сваю надзвычайную культурнасць, прыходзяць на мае прэзентацыі, ні халеры не разумеючы. Хачу зрабіць ім такі вось падарунак. Спадзяюся, пісьменніца Міра Лукша з Падляшша перакладзе ўсё так, каб не згубіўся каларыт.

А другая версія была б палескамоўная, але ўкраінскім алфавітам, таму што я прынцыпова пісаў палескія байкі і вершы беларускім алфавітам, хаця там украінскія літары пасавалі больш. Цяпер хачу, каб асобная кніжка выйшла для даволі шматлікіх прыхільнікаў маёй пісаніны ва Украіне.