Вандроўка ў мінулае як шлях у цяперака: 30 гадоў дыктатуры ў 30 постарах

З уваходу – адразу направа і рушыш супраць гадзіннікавай стрэлкі. Так, гэта можа нагадваць вандроўку ў найбліжэйшае мінулае Беларусі. На жаль – па коле.

Пачынаецца з выявы вялізнага паўпразрыстага прусака. Потым – кайданкі (адзін адамкнуты) на чырвоным фоне, якія ўтвараюць лік «30». Далей – тая ж трыццатка, выпаленая на лбе дзяўчыны, некалькі метраў за ёй – турэмная роба ў камплекце са школьным фартухам, за вуглом – жахлівая мёртвая рука з пятнаццаццю сінімі пальцамі (15 + 15), перад ёй – танк з царкоўнаю цыбулінай замест вежы на корпусе. І гэтак далей. Пякельнае кола, трэба прызнацца.

Усё заканчваецца плакатам з напаўразбураным надмагіллем на занядбаных могілках – кадр з горару! На пліце – пабляклая ружовая трыццатка. Ад фінальнага надмагілля да празрыстага таракана, з якога пачыналася ўся прыгода, толькі некалькі метраў, каб замкнуць кола. Але яно застаецца незамкнёным. Вандроўка ў мінулае аказваецца шляхам у нашае цяперака. А трыццатка неўпрыкмет ператвараецца ў «31»…

«А я ўзяў і наступіў на мазоль»

«Ну так, гэта трэш! Але трэшавыя не постары як мастацкія творы, а самая тэма. Можа быць, я і памыляўся, што ўзняў яе, таму што ўсе і так ведаюць, як усё кепска. А я ўзяў і наступіў на мазоль. Але ж мая задача як дызайнера – неяк рэагаваць на тое, што адбываецца», – казаў на вернісажы аўтар праекту «30 гадоў дыктатуры ў 30 постарах» Артур Вакараў.

Экспазіцыю плакатаў Артура Вакарава ўжо пабачылі летась жыхары Вільні. У ліпені 2024 года яна экспанавалася ў вулічным фармаце каля літоўскага Музею акупацыі і барацьбы за свабоду. А на пачатку студзеня 2025-га працы беларускага дызайнера мог ацаніць прэзідэнт Польшчы Анджэй Дуда падчас урачыстага прыёму беларускай дэлегацыі на чале са Святланай Ціханоўскай у Бэльвэдэрскім палацы.

Паводле арганізатараў, пасля Варшавы праект «30 гадоў дыктатуры ў 30 постарах» паедзе ў Гданьск: працы пакажуць у Еўрапейскім цэнтры салідарнасці.

«Год таму я падумаў: гэта ж 30 гадоў, як пануе дыктатура! Напэўна ж прапагандысты не прапусцяць гэтай даты і будуць распавядаць, якія ў нас чыстыя каровы, а жанчыны – толькі з мужыкамі, і ўсе шчаслівыя. І я падумаў, што трэба адказ ім зрабіць – пра сапраўдныя «дасягненні» рэжыму. Ну і вось, так атрымалася, што намаляваў перадвыбарчую агітацыю для Лукашэнкі…» – іранічна пасміхаецца аўтар на адкрыцці выставы.

Фота: «Белсат»

Кажа, што раней з беларускіх выбараў карміліся і дызайнеры, і друкары, і выдаўцы, бо «выбары – гэта індустрыя», а цяпер у іх «забралі цэлую індустрыю».

«І атрымліваецца, я гэтаму прэзідэнту так званаму столькі выдатных постараў нарабіў! І ўсё задарма. Трэба выставіць яму нейкі рахунак, праўда? Каму там яго даслаць? Міністэрству фінансаў?» – пытаўся Артур Вакараў, і прысутныя на вернісажы адказвалі смехам.

«Дыктатура любіць цішыню»

Рахунак да Лукашэнкі мае быць велізарны. Кіраўніца Музею Вольнай Беларусі Наталля Задзяркоўская выказвае ўпэўненасць, што выстава постараў стане не толькі культурніцкай, але і «значнай грамадска-палітычнай падзеяй для ўсіх беларусаў».

«І гэта сімвалічна, што праект адкрываецца менавіта ў Музеі Вольнай Беларусі, бо ў нашай краіне сёння далі старт фарсу, які мы называем «бязвыбарамі», – зазначае Наталля Задзяркоўская.

Намеснік кіраўніцы Аб’яднанага пераходнага кабінету Беларусі і кіраўнік НАУ Павел Латушка, які выступае на імпрэзе, перакананы, што адкрыццё выставы Артура Вакарава адбудзецца ў найбліжэйшай будучыні ў тым самым палацы, «дзе сядзіць узурпатар».

Павел Латушка і Артур Вакараў. Фота: «Белсат»

Згадваючы рэакцыю Аляксандра Лукашэнкі на прамову Доналда Трампа падчас інаўгурацыі («ён пазбавіў Амерыку галоўнага – пераемнасці»), Латушка прызнаецца, што яму было смешна гэта чуць.

«Лукашэнка ўпэўнены чамусьці, што пасля яго ў Беларусі захаваецца лукашызм. У нашым уяўленні гэта штосьці накшталт фашызму, нацызму ці камунізму. Дык я сёння хачу сказаць: не, не захаваецца! У той самы дзень, калі ён спыніць сваю ўладу ў Беларусі, якую ўтрымлівае незаконна, лукашызм будзе забыты», – казаў Павел Латушка.

Але адразу дадае: «Забыты, але не да канца». Пра лукашызм будуць нагадваць музеі, экспазіцыі якіх будуць распавядаць пра гісторыю барацьбы беларускага народу.

«І гэта робіць сённяшняя выстава, бо ў нейкім сэнсе гэта прыклад таго, што зрабіў Лукашэнка за 30 гадоў дыктатуры. Абавязкова створым такі музей. І важна, каб як мага болей беларусаў пабачылі выставу Артура Вакарава», – падкрэсліў Павел Латушка.

Ён заклікаў усіх беларусаў, якія збіраюцца пайсці на «выбары», ставіць у выбарчых бюлетэнях знак «супраць усіх». На думку Латушкі, байкот выбараў не будзе мець вынікаў, бо байкот можа спрацаваць толькі ў дэмакратыі.

«Дыктатура любіць цішыню. Дык не стварайма цішыні! У нас няма іншых інструментаў, і гэта таксама не ідэальны інструмент (галасаваць супраць усіх – рэд.), ён не зменіць сітуацыі ў краіне. Але гэта дзеянне, а дзеянні заўсёды, рана ці позна, прыводзяць да выніку», – падкрэсліў Павел Латушка.

Палітык таксама заклікаў беларусаў за мяжой выходзіць 26 студзеня на плошчы еўрапейскіх гарадоў «за тых, хто не можа выйсці ў Беларусі», каб «паказаць ім, што мы працягваем змагацца». Акцыя і шэсце ў Варшаве пачынаецца ў нядзелю а 12‑й гадзіне на плошчы Трох крыжоў.

Фота: «Белсат»

«Не чакаў такога маштабу»

Выстава адкрытая. Прыглядаемся да наведнікаў. Адзін з беларусаў доўга стаіць перад плакатам з выявай стылізаванага дарожнага знаку «Стоп», які абрысамі паўтарае мапу Беларусі.

«Штосьці я бачыў да гэтага ў СМІ, але не чакаў такога маштабу. Уражаны, што аўтару хапіла грамадскага крэатыву трыццаць разоў прайсціся па гэтай тэме і так разнастайна абыграць гэты не вельмі вясёлы лік. Троху трэш і шок, але сацыяльны плакат так і павінен працаваць», – дзеліцца думкамі мужчына (просіць не называць ягонага імя).

Дзяўчына Даша блукае паміж двума атлантамі-амапаўцамі, якія з усёй моцы трымаюць небасхіл з трыццаткай. Беларуска гаворыць, што ёй цікава і страшна адначасова, бо «постары закранаюць за жывое».

Будзе «30-плюс»?..

А жывы і ўсмешлівы аўтар «30 гадоў дыктатуры ў 30 постарах», да якога мы маем некалькі пытанняў, прызнаецца пасля цырымоніі адкрыцця, што насамрэч на пачатку было каля сотні сцэнароў «гэтай тэмы». Але арганічна ўпісаць лік «30» удалося не ў кожны.

Як зазначае Артур Вакараў, у кожным праекце такога маштабу моцныя працы складаюць не больш за 20 адсоткаў. Прызнаецца, што самымі першымі паўсталі лаканічныя «Кайданкі», якія былі ўжо адзначаныя на прэстыжным «Luga Poster Bien­nale». Між іншым, танк з царкоўным купалам замест вежы трапіў у шорт-ліст біенале ў Бухарэсце.

«Страшэнна мне падабаецца і праца са школьным фартухам на паласатай сукенцы, і таракан…» – смяецца Артур Вакараў.

Фота: «Белсат»

Тэму «30 гадоў дыктатуры» Артур Вакараў лічыць адпрацаванай, але мае што паведаміць нам «пад сакрэтам».

«Лік гэты мне ўжо абрыд, але свярбіць ідэя стварыць другі сезон гэтага праекту – «30 плюс». Бо тое, што я ўжо зрабіў, – гэта «30 мінус», гэта нашыя пакуты. А «30 плюс» – 30 гадоў вольнай Беларусі. Што б было, га? Трактары «Беларус» барозняць прасторы Марсу! «БТ» транслюецца на ўвесь свет як самы «чэсны» тэлеканал. Насекчы чагосьці такога: што б было, каб 30 гадоў мы былі вольныя. Ці, у іншым прачытанні, – што будзе праз 30 гадоў. Пры тым, што ў нас абсалютна класныя людзі – таленавітыя, працавітыя, разумныя. Уяві, як тыя Шабаны расцвілі б хмарачосамі! І зрабіць гэта абсалютна пазітыўна, феерычна і фантасмагарычна!» – дзеліцца ідэяй Артур Вакараў.

Дызайнер прызнаецца, што ўжо «прыкідвае сцэнары» – дык чакайма «30 плюс»!

Артур Вакараў – вядомы беларускі дызайнер, заснавальнік студыі «Адліга» і былы арт-дырэктар менскай антыкварнай крамы «Буржуазныя каштоўнасці». Рабіў дызайны для розных культурніцкіх і грамадскіх ініцыятываў. Аўтар славутага дызайну «Сolorадская пушча» (2011), «Ne Ver­Sashe» (2013), «brAIn» (2023) ды многіх іншых. Стваральнік вокладак да кніг Васіля Быкава («Бліндаж. Афганец», «Знак бяды» і г. д.), палітзняволенага філосафа Уладзіміра Мацкевіча («Свабода і мысленне»), Віктара Марціновіча («Мова»), Змітра Бартосіка («Забіць упалмінзага») ды іншых. Аўтар постару да альбому «Грай» «Ляпіса Трубяцкога». У 2022 годзе Артур Вакараў быў вымушаны эвакуявацца з Беларусі.