Алег Агееў: Узлом акаўнта – злачынства. А распаўсюд інфармацыі з адкрытых крыніц злачынствам не з’яўляецца

На мінулым тыдні беларускія медыі апублікавалі вытрымкі з прыватнай перапіскі Вадзіма Кабанчука, былога намесніка камандзіра Палка Каліноўскага, а цяпер прадстаўніка па нацыянальнай абароне ў Аб’яднаным пераходным кабінеце (АПК). Як выглядае «кейс Кабанчука» з прававога пункту гледжання? Пагаварылі з намеснікам старшыні БАЖ, кіраўніком Прававога цэнтра Алегам Агеевым.

Алег Агееў. Фота: БАЖ

Невядомыя ўзламалі Telegram-канал Вадзіма Кабанчука і злілі прыватную перапіску ў інтэрнэт. Некаторыя медыі выкарысталі гэтую перапіску ў сваіх публікацыях.  Што мы маем? Абнародаваная прыватная перапіска, здабытая незаконным чынам, факты, выкладзеныя ў перапісцы, не правяраліся, грамадская значнасць такой інфармацыі небясспрэчная.

Права на прыватнасць асобы ці права на распаўсюд інфармацыі?

— Чым большая публічная значнасць асобы для гарамадства, тым менш абароненая яе прыватнасць?

— Кабанчук мае права на ахову сваіх прыватных перапісак. Але ў журналістаў ёсць абавязак даносіць да грамадства грамадска значную інфармацыю. Чаго больш у кожным кейсе: права на прыватнасць асобы ці права журналіста на распаўсюд інфармацыі, якая мае грамадскі інтарэс, — тут няма выразнай рысы.

Сапраўды, нельга прыняць адзін прававы акт і прадугледзець усе выпадкі, усе публічныя асобы, усе віды распаўсюду інфармацыі — такое проста фізічна немагчыма. Артыкул 10 Канвенцыі аб правах чалавека складаецца толькі з трох частак. А на практыцы колькасць кейсаў проста зашкальвае — гэта адзін з самых «папулярных» артыкулаў, якія разглядае Еўрапейскі суд па правах чалавека.

Грамадскі дыялог па публічных фактах сведчыць пра спеласць самога грамадства: факты, якія актыўна абмяркоўваюцца, гавораць за грамадскую значнасць кейса.

— Што такое грамадскі інтарэс і па якіх крытэрыях ён вызначаецца?

— Вызначэння «грамадская значнасць» нідзе няма. Але Еўрапейскі суд па правах чалавека трактуе гэтае паняцце даволі шырока.

Малюнак з сайта affhub.media

Зыходзячы з гэтага, я не сказаў бы, што ў «кейсе Кабанчука» адсутнічае грамадскі інтарэс. Факты, якія ўздымаюцца ў публікацыях на аснове злітай перапіскі, тычацца грамадска значных падзей, вядомых асобаў, вайны, удзелу названых вядомых асобаў у вайне і адносінаў паміж асобамі падчас вайны.

Таму калі паўстане пытанне пра грамадскую значнасць перапіскі, то яе даволі лёгка абгрунтаваць.

«Бонус» для чалавека, які абраў публічнасць

— Ці могуць медыі друкаваць, цытаваць ці спасылацца на злітыя ў сеціва перапіскі чалавека?

— У розных краінах падыход да падобнага роду зліваў адрозніваецца. Безумоўна, ва ўсіх краінах крадзёж інфармацыі і несанкцыяваны доступ да акаўнтаў трэціх асобаў – правапарушэнне, якое цягне за сабой адказнасць.

Але калі публікуюцца ўжо злітыя звесткі, то ў гэтым выпадку праваахоўныя органы ўважліва паставяцца да такога зліву толькі тады, калі сам пацярпелы палічыць патрэбным адстойваць свае правы. Пакуль пацярпелыя ў «справе Кабанчука» не заяўлялі пра парушэнне іхніх правоў.

— Ці могуць (і ў якім выпадку) медыі друкаваць альбо пераказваць злітыя перапіскі, калі яны належаць палітыку ці публічнай персоне?

— Менавіта праз тое, што ў нашым выпадку перапіска закранае даволі вядомых асобаў і вайну, праваахоўныя органы і суд могуць заняцца гэтай справай, калі да іх звернеццца патэнцыйная ахвяра. Галоўны крытэр: ці павінна грамадства ведаць пра тое, пра што перапісваюцца асобы, якія прымаюць рашэнні?

Калі ёсць публічная асоба, якая займае пасаду і мае паўнамоцтвы прымаць рашэнні, што ўплываюць на жыццё іншых людзей, то, такі кейс будзе лічыцца грамадска значным. Адпаведна, медыі, якія дзейнічаюць на карысць грамадства, могуць публікаваць такую інфармацыю.

Вадзім Кабанчук. Фота: «Наша Ніва»

— Да якіх публічных персонаў гэта адносіцца: толькі да палітыкаў ці, напрыклад, гэта можа быць і вядомая журналістка?

— Кожную асобу трэба ацэньваць у канкрэтным выпадку. Безумоўна, палітыкаў гэта непасрэдна датычыцца, але не толькі іх: гаворка ідзе пра любога чалавека, які абраў публічнасць, які знаходзіцца на пасадзе, які дабраахвотна выконвае функцыі, і прымае рашэнне, якія ўплываюць на жыццё іншых людзей.

Прававыя механізмы і пытанне адказнасці

— Якая адказнасць за публікацыю такога кантэнту існуе ў Беларусі і ў краінах Еўрасаюза?

— Трэба адразу сказаць, што ў Беларусі заканадаўства перавёрнута з ног на галаву. У нас пасада прэзідэнта забяспечвае найбольшую гарантыю ад крытыкі.

У прававых краінах усё наадварот: чым большая  значнасць асобы, большы яе ўплыў на грамадства, тым менш абароненая яе права на прыватнасць.

— Некаторыя журналісты параўноваюць «кейс Кабанчука» са звесткамі, якія «Кіберпартызаны» дабываюць у беларускай дзяржавы: маўляў, у абодвух выпадках апублічана скрадзеная інфармацыя. Ці параўнальныя гэтыя з’явы ў прынцыпе?

— Параўноўваць можна нават вужа з яжом. Але адказнасць наступае за тое, што нехта без дазволу ламае акаўнт і атрымлівае несанкцыяваны доступ да прыватнай перапіскі. Такія дзеянні забароненыя ў любой прававой краіне. Але скрасці інфармацыю і апублікаваць скрадзеную інфармацыю — гэта не адно і тое ж.

Калі чалавек лічыць сябе пацярпелым, ён фармулюе, у чым ён бачыць парушэнне сваіх правоў, і тады дзяржава будзе разглядаць ягоныя прэтэнзіі. Гэта не працуе аўтаматычна: спачатку чалавек павінен заявіць пра парушэнне сваіх правоў і абгрунтаваць сваю пазіцыю — і толькі тады дзяржава задзейнічае прававыя механізмы.

І пацярпелыя, і медыі маюць вялікую колькасць аргументаў, каб абгрунтаваць сваю пазіцыю. Адпаведна, медыі маюць магчымасць абгрунтоўваць грамадскую значнасць гэтай інфармацыі, і законнасць яе атрымання. Калі дадзеныя былі ўзятая з адкрытых крыніц, якія не ўстанаўліваюць абмежаванняў, медыі могуць абгрунтаваць, што захаваныя нават аўтарскія правы.

Такім чынам, узлом акаўнта — заўсёды злачынства. Але ва ўзяцці інфармацыі з адкрытых крыніцаў, дзе няма ніякіх абмежаванняў для распаўсюду, прававых парушэнняў няма.