“Хайп падчас цэнзуры: свабода слова і этыка” — што нас стрымлівае і абмяжоўвае? Дыскусія ў Бабруйску

Свабода выказвання журналіста і свабода выказвання пісьменніка: у чым розніца?

Сабіна Брыло, журналістка, паэтка:

“Дзе свабодны пісьменнік, а дзе свабодны журналіст, чым гэтая свабода абмяжоўваецца, як мы самі гэтыя межы выбудоўваем? На мой погляд, журналіст абмежаваны прафесійнай этыкай і прафесійнымі стандартамі. Журналіст — гэта пасярэднік паміж публікай і той інфармацыяй, якую ён хоча гэтай публіцы данесці. Ён не столькі суб’ект, колькі функцыя. Таму журналісту і больш складана, і, з іншага боку, лягчэй самога сябе рэгуляваць у плане свабоды слова.

Пісьменнік не абмежаваны гэтымі межамі і больш рызыкуе не спадабацца публіцы, уладам і яшчэ камусьці. Значна большую адказнасць ён нясе і перад сабой, і перад усімі. У слізкіх умовах ён мусіць быць смялейшым, бо ў яго менш абмежаванняў.

Журналіст больш абаронены сваім статусам, пісьменнік жа мусіць быць адказным і смелым.

Калі я ведаю, што мне могуць даць па галаве, я мушу быць смелай — гэта маё слова, а не слова арганізацыі. І ні мой прафесійны статус, ні закон аб СМІ, ні прафесійная этыка мяне ніякім чынам не прыкрываюць”.

Таццяна Нядбай, намесніца старшыні беларускага ПЭН-цэнтра:

“Існуюць абмежаванні для свабоды слова, перад усім яны тычацца правоў і свабод іншага чалавека. У журналістаў ёсць прафесійная этыка, у выпадку з пісьменнікамі сітуацыя сапраўды больш складаная. Напрыклад, калі пісьменнік альбо пісьменніца дазваляе сабе ўводзіць у літаратурны твор герояў пад рэальнымі імёнамі альбо вельмі пазнавальных з рэальнымі людзьмі, і пры гэтым аўтар нагружае гэтых персанажаў сваімі фантазіямі, то тут, канешне, ёсць вялікая этычная праблема.

На жаль ці на шчасце, у нас яшчэ няма досведу вырашэння гэтых пытанняў у судовым парадку, як гэта робіцца ў цывілізаваных краінах.

Кажу так, бо не ведаю, што лепш — каб людзі, абражаныя нейкім пісьменнікам, звярталіся ў суд, і дзяржава ўжывала гэты механізм абсалютна легальнага ціску, ці сітуацыя, калі не ідуць у суд, таму што ў нас яшчэ няма цывілізаванага падыходу для вырашэння такіх сітуацый. Калі ў БАЖы ёсць самарэгуляцыя і камісія па этыцы, то, на жаль, у ПЭНе, я мушу прызнаць, мы з такімі сітуацыямі яшчэ не навучыліся працаваць”.

Свабоду слова абмяжоўвае не толькі дзяржава?

Андрэй Бастунец, старшыня ГА “Беларуская асацыяцыя журналістаў”:

“Калі абмяркоўваем ціск на свабоду выказвання, мы ўвесь час кажам пра дзяржаву. І безумоўна, наша дзяржава абмяжоўвае свабоду слова далёка за межамі міжнародных стандартаў. Але сёння мы бачым, што не толькі дзяржава робіць пэўныя рухі ў бок абмежавання свабоды слова. І мне нават гэтая, другая частка больш цікавая, бо мы можам назіраць, як свабода меркавання абмяжоўваецца, напрыклад, такімі рэчамі, як паліткарэктнасць. А сюды можна ўпісваць усё што заўгодна. Напрыклад, змагаючыся з мовай варожасці, да яе часам адносяць і тое, што далёка не тычыцца рыторыкі нянавісці па міжнародных стандартах. Раз-пораз пры абмеркаванні гендерных аспектаў відавочна жаданне прывесці ўсе выказванні пад адное правіла…  Можна працягваць далей і далей. Мы зараз жывем у такім цікавым свеце, калі ўжо не толькі з боку дзяржавы ідзе ціск на свабоду выказвання, але і з боку здавалася б дэмакратычнага сегмента”.

Сабіна Брыло, журналістка, паэтка:

“Вельмі лёгка паводле закона крышталізацыі далучацца да папулярнага меркавання. А яны ў сваю чаргу змяняюцца. Мы з вамі добра бачым, якія меркванні былі папулярнымі сто гадоў таму, і людзі тады стараліся думаць пэўным чынам. Цяпер таксама ёсць папулярныя меркаванні, і шмат людзей да іх далучаюцца. Але ёсць і адрозныя меркаванні.

Калі мы разважаем пра правы чалавека, то, напрыклад, калі чалавек піша “кожны”, а ў дужках піша (-ая), хачу заўважыць: у Сусветнай дэкларацыі правоў чалавека ўжываецца слова “кожны”, і пад гэтым маецца на ўвазе кожны ЧАЛАВЕК.

Сусветная дэкларацыя правоў чалавека дае нам унікальную магчымасць разумець, што ўсе мы — роўныя, і не трэба падкрэсліваць адрознасць. Калі мяне называюць чалавекам — я не супраць. Калі мяне называюць паэтам — я не супраць”.