«Спазнаў беларускасць праз NRM і Znich». Як польскі журналіст усвядоміў сябе беларусам

Міхал Іванюк — карэспандэнт беларускамоўнага штотыднёвіка «Ніва», які выдаецца ў Польшчы для прадстаўнікоў беларускай меншасці — карэнных беларусаў гэтай краіны. Але для Міхала родная мова — польская, хоць ён усведамляе сябе беларусам. Журналіст MOST пагутарыў з ім пра незвычайны шлях да беларускасці.

Міхал Іванюк. Фота: MOST

Міхалу 38 гадоў. Ён нарадзіўся ў Беластоку, але частку дзяцінства правёў у вёсцы Трысцянка. Размаўляе ён па-польску, а беларускую мову лічыць сваёй другой мовай.

— Пражыўшы ўсё жыццё ў Польшчы, як ты зразумеў сябе беларусам?

— У мяне тата праваслаўны, мама — з каталіцкай сям’і. Усе важныя святы двойчы адзначалі. Раство спачатку 24 снежня ў бабулі па маці. Пасля 6 студзеня ў старых Іванюкоў, па бацьку. Цётка Надзея, старэйшая сястра дзеда, ніколі не размаўляла па-польску, толькі па-беларуску. Казала майму бацьку: «Пётрусь, ты дзяржаўны служачы, напішы мне ліст па-польску, каб у Нарву ці Гайнаўку завезці». Простая жанчына, 1926 году нараджэння.

Канешне, я выхоўваўся ў польскай культуры. Але недзе ў 12–13 гадоў я зразумеў, што нешта не пасуе. Ці сапраўды я паляк? Відаць, беларус.

Я — прыклад польскамоўнага беларуса. Беларускую мову заўжды пазначаю як другую сваю мову. Разумею, пішу па-беларуску. Але часам саромеюся размаўляць: замалы запас слоў. У школе ў мяне не было беларускай. Трэба было самастойна недзе падвучваць. Але што тут дзіўнага? Шмат хто з беларускіх эмігрантаў рускамоўныя. Такія рэаліі Беларусі. Гэта адваротны бок таго самага медалю…

«Лічаць сябе не беларусамі, але праваслаўнымі палякамі»

— Ці шмат на Падляшшы польскамоўных беларусаў?

— Думаю, вялікая частка. Людзі, якія свядома ці несвядома адмаўляюцца ад беларускасці. Не маюць патрэбы ці вырашылі, што прасцей быць палякам. Бачаць, што Беларусь як дзяржава не можа нічога даць. Усе бачаць, што з Беларусі людзі хутчэй уцякаюць, чым туды едуць.

— То-бок беларускасць не дае сацыяльных шанцаў?

— Так, менавіта. Шмат хто лічыць сябе не беларусамі, але праваслаўнымі палякамі. Для іх важней за мову і свядомасць — быць часткай праваслаўнай царквы. Лягчэйшы шлях. Не хочуць глыбока разбірацца ў тым, чаму яны іншыя. Але «царкоўнасць» застаецца як традыцыя.

— А як і калі ты сутыкнуўся з беларускай культурай?

— Ведаеш, у маладосці пачаў слухаць праграмы з «Радыё Беласток», гэта яшчэ пачатак 2000‑х быў. Там круцілі трэкі з фэсту «Басовішча». Калі мне было гадоў 17–18, то ўпершыню трапіў на «Басовішча» сам. Памятаю выступы NRM, Znich і іншых. Гэта было вялікае ўражанне! Убачыў, што можна граць рок па-беларуску — гэта цудоўна гучыць! Не толькі па-англійску ці па-польску.

Даведаўся, што ёсць нашы мясцовыя гурты і выканаўцы: Анджэй Паплаўскі і гурт Rima, Zero-85, KARDON. То-бок можна паходзіць не з Каліфорніі ці Бостана, але адсюль, з Грудка ці Гайнаўкі, і граць такую музыку!

— Часта да беларускасці на Падляшшы прыходзяць праз царкву ці кнігі, а твой шлях быў праз музыку?

— Так, я заўжды гэта падкрэсліваю. Не чытаў у школе Купалу ці Багдановіча. Наўпрост рос на рокавай музыцы і праз гэта спазнаваў беларускасць. Зараз слухаю Sol Abysso­rum, Atru­ta, Ciem­ra, Khragkh, Down­cross, Всё_CRAZY, Znich, Dzieciu­ki — гэта мой беларускі рок-плэйліст. Тым больш цікава, што з некаторымі хлопцамі давялося пазнаёміцца асабіста, як з Алесем Дзянісавым і «Дзецюкамі».

Міхал Іванюк. Фота: MOST

«Беларусы — спакайнейшыя. Палякі — экспрэсіўныя»

— Чым адрозныя беларусы і палякі, на тваю думку?

— Беларусы спакайнейшыя. Палякі — экспрэсіўныя. Добра гэта бачу нават па сваёй сям’і. Мама заводзіцца хутчэй за бацьку. А той заўжды — памалу, памалу  — спакойна. Рэдка нервуецца, хоць 20 гадоў працаваў у паліцыі. Зараз, калі кантактую з беларусамі з Беларусі, то заўважаю падобныя падыходы да жыцця. Мне прасцей з людзьмі з Гродна, Ліды, Мінска, чым з калегамі з Катавіцаў ці Закапанэ. Так склалася: ёсць мяжа. Але мы адзін народ па розныя бакі гэтай мяжы.

— У чым сакрэт настолькі імклівай паланізацыі беларусаў Падляшша?

— Мова яшчэ са школы польская. Міжнародная мова — англійская. Для беларускай наўпрост няма месца, як і патрэбы. Нават калі чалавек у ранейшыя часы ездзіў у Беларусь па сваіх справах, то і там абыходзіўся без беларускай. Іншая справа, што некаторыя наўпрост не бачаць нічога цікавага ў беларускай культуры, хоць для мяне яна фантастычная. І музыка, і літаратура не горшыя за польскую.

Беларуская вёска тут, на Падляшша, на жаль, памірае. Я гляджу нават па Трысцянцы. Людзей майго пакалення там адзінкі. Галоўным чынам — па 60–70 гадоў. Шмат старых кавалераў (нежанатых мужчын. — Заўв. MOST), якія моцна п’юць. Іх сёстры даўно пераехалі ў горад, а яны засталіся. Але мяркую, гэта праблема па абодва бакі мяжы.

У маладзейшых ёсць стэрэатып: беларускасць — гэта нейкія «частушкі-бабушкі»… Гэта вуек (дзядзька. — Заўв. MOST) з вёскі, які часам можа быць на падпітку. Але людзі мелі б спраўдзіць, як ёсць насамрэч. Ёсць сучасная беларуская музыка, фэст «Тутака», класікі літаратуры. Файна, што ёсць Хэмінгуэй, але я маю Быкава! Беларусы — такія самыя сучасныя людзі, як у Варшаве ці Лісабоне.

Трапіць на «Чыжоўка-арэну», дзе грае «Дынама-Мінск»

— Ці быў ты сам у Беларусі?

— Так, быў у Гродне за пару гадоў да 2020-га. Цудоўны 1000-гадовы горад з гісторыяй, замкамі. Мяне здзівіла, што служба мундурова (паліцыя. — Заўв. MOST) там можа хадзіць нават з аўтаматам. Бо тут паліцыянту дастаткова мець кій ды пісталет.

У перспектыве хацеў бы трапіць на «Чыжоўка-арэну», дзе грае «Дынама-Мінск». Што ў мяне агульнага з вусатым панам, які кіруе ў Беларусі, — гэта любоў да хакея (смяецца). І на гэтым наша падабенства сканчаецца.

— Што для цябе беларускі Беласток? Якія месцы?

— Сядзіба Беларускага гісторыка-культурнага таварыства на Варшаўскай — там можна пачуць атмасферу, таварыства тутэйшых беларусаў. Рэдакцыя «Нівы» на Заменгофа — я там амаль штодня. Зараз таксама бар Beer4U. Нават нягледзячы на тое, што там пануе руская мова. Там — жыццё, шмат знаёмых, нават палякі любяць туды хадзіць. «Беларускі хаб», вядома. Ну і па-за Беластокам — фестываль «Тутака». Гэта абавязковае месца, куды нельга не паехаць у ліпені.