«Пад пільным вокам канваіраў». Юлія Чарняўская прэзентавала кнігу паэзіі, напісаную пад хатнім арыштам
19 лістапада 2024
Пісьменніца, культуролаг і былая палітзняволеная Юлія Чарняўская прэзентавала 17 лістапада ў Варшаве сваю кнігу вершаў «Мир о тебе», створаную пад хатнім арыштам у Менску ў 2021 – 2022 гадах. Паэтычны зборнік аўтарка прысвячае светлай памяці свайго мужа Юрыя Зісера, якога не стала ў 2020‑м. Прэзентацыя адбылася ў межах фестывалю інтэлектуальнай кнігі «Pradmova».
Прэзентацыя кнігі вершаў «Мир о тебе» Юліі Чарняўскай у рамках фестывалю інтэлектуальнай кнігі PRADMOVA. Варшава, Польшча, 17 Лістапада 2024 года. Фота: Белсат
Юлія Чарняўская была затрыманая ў траўні 2021 года па так званай справе «TUT.BY» і правяла пад хатнім арыштам 240 дзён. Кніга «Мир о тебе», у якую ўвайшлі і раннія вершы пісьменніцы, пісалася і рэдагавалася пад пільным вокам канваіраў.
«Тады ў мяне з’явіўся занятак, які дазваляў адарвацца ад сваіх разважанняў, перажыванняў і ад канваіраў, якія бясконца, 24 на 7, дбалі недзе побач. І гэта быў такі занятак свабодай», – казала на прэзентацыі Юлія Чарняўская.
Кім Хадзееў і супадзенні лёсаў
На самым пачатку сустрэчы Юлія Чарняўская згадала пра філосафа і культуролага Кіма Хадзеева (1929 – 2001), народзіны якога супалі з датай прэзентацыі. 17 лістапада 2024 года Кіму Хадзееву, чалавеку-легендзе, які «з голасу надыктоўваў дысертацыі сваім сябрам», споўнілася б 95 гадоў.
«Гэта быў чалавек, які сам-адзін зрабіў андэграўндную культуру Менску. Чалавек, які дапамагаў пісьменнікам пісаць, мастакам – маляваць, рэжысёрам – ставіць спектаклі. Які прыходзіў на ўсе канцэрты, і было чуваць ягонае «брава!». А людзі расступаліся і казалі: «Кім ідзе». А па праходзе ішоў чалавек у чырвоным лыжным касцюме, з яркім жаночым барэтам на галаве і нечасанай барадой. І калі мы з гэтым чалавекам апыналіся побач, то я, як ягоная спадарожніца, адчувала сябе нібыта іду з якім-небудзь Кеанам Рыўзам ці Эйнштэйнам. Гэты чалавек быў геніяльны, хоць гэтага слова ён не любіў…» – распавядала пра Кіма Хадзеева Юлія Чарняўская.
Менавіта ў Кіма Хадзеева Чарняўская пазнаёмілася з паэтам і будучым выдаўцом яе кніжкі паэзіі Дзмітрыем Строцавым, а таксама з паэтам Андрэеем Хадановічам, чый тэкст пра Юлію знойдзецца ў апошнім раздзеле кнігі «Галубіная пошта».
Юлія Чарняўская і паэт Андрэй Хадановіч падчас прэзентацыя кнігі вершаў «Мир о тебе» Юліі Чарняўскай у рамках фестывалю інтэлектуальнай кнігі PRADMOVA. Варшава, Польшча, 17 Лістапада 2024 года. Фота: Белсат
«Апошні раз бачыліся падчас менскага фестывалю «Прадмова» на прэзентацыі беларускай кнігі вершаў Томаса Венцлавы, дзе Юля ўстала і падзякавала аўтару нават не за яго выбітную паэзію, а за інтэлектуальную мужнасць, за грамадзянскі ўчынак, якім стала публікацыя эсэ «Я задыхаюся». У эсэ вядзецца пра тое самае: пра выпрабаванне чалавека на чалавечнасць», – пісаў Хадановіч, ужо ведаючы пра вызваленне Юліі Чарняўскай (яе выпусцілі з‑пад хатняга арышту 13 студзеня 2022 года).
«Я адчула тады: побач са мной мае сябры і ў мяне ёсць справа»
Прайсці «выпрабаванне на чалавечнасць» дапамагла Юліі ў тым ліку і праца над кнігамі вершаў. Па словах Юліі Чарняўскай, ініцыятыва зрабіць яе сыходзіла ад Дзмітрыя Строцава.
«Праз адваката прыйшоў Дзімін ліст. Гэта была Дзімы ініцыятыва. А я вельмі дзякую маім сябрам з самых розных краінаў свету, якія і да гэтага дасылалі мне вершы. Гэтыя вершы мяне вельмі грэлі. Я так разумею, гэта Дзіма ўсіх арганізаваў», – згадвала Юлія Чарняўская.
«Юля апынулася пад хатнім арыштам, без усякага кантакту са знешнім светам. І мы, сябры, хацелі яе падтрымаць. Сувязь была толькі праз адваката, праз якога можна было перадаць вельмі кароткую інфармацыю. У нейкі момант я падумаў, ці нават адчуў, што недастаткова перадаваць туды толькі цёплыя словы, а можна прапанаваць супрацу, прапанаваць выдаць кнігу», – успамінае паэт і выдавец Дзмітрый Строцаў.
Сама Юлія распавядае, што спачатку нават не ведала, з чаго пачаць. Бо, як кажа, вершы былі троху «не ў тэму»: «Да вершаў я вельмі рэдка звяртаюся – я пішу прозу і навуковыя рэчы».
«Апрача таго, у мяне ж экспрапрыявалі камп’ютар. Але, аказалася, не забралі мае сшыткі. І я неяк так па-дурацку ўручную запісвала вершы ў сшытак. У мяне гэтыя пяць сшыткаў і зараз ляжаць. Вось над гэтымі вершамі я ўласна і засела тады працаваць», – дзеліцца успамінамі Юлія Чарняўская.
«Словам, я адчула тады, што побач са мной мае сябры. І што ў мяне ёсць справа. І гэта было страшна важна. Справа», – дадае пісьменніца і былая палітзняволеная.
Юлія Чарняўская і выдаўца Дзмітрый Строцаў падчас прэзентацыя кнігі вершаў «Мир о тебе» Юліі Чарняўскай у рамках фестывалю інтэлектуальнай кнігі PRADMOVA. Варшава, Польшча, 17 Лістапада 2024 года. Фота: Белсат
«Было цяжка, бо нічога выносіць з кватэры было нельга»
Цяпер, з цёплай усмешкай, пісьменніца расказвае, як выбачалася перад Дзмітрыем Строцавым, калі ў студзені 2022 года яе нечакана вызвалілі з‑пад хатняга арышту. Кніга была ўжо амаль гатовая, але яшчэ не выдадзеная.
«Мяне выпусцілі, і тут тэлефануе Дзіма, віншуе з тым, што я на свабодзе. А я яму кажу: Дзіма, выбачай, што мяне выпусцілі… Бо ён жа збіраўся выдаваць кнігу «пасаджанага» аўтара», – смяецца аўтарка і кажа, што, канешне ж, гэта быў жарт.
«Я жартую. Але… Я не магу сказаць, што прапанова Дзімы мяне натхніла. Я не чалавек, які ставіць на натхненне. Гэта дало мне працу. Таму што многія тэксты – старыя. Вельмі многія – песенныя. Трэба было неяк гэта давесці да ладу. Было цяжка, бо нічога выносіць з кватэры было нельга. Я не скажу, якімі шляхамі ўсё перадавалася на волю. Калі б мяне злавілі з гэтым, маглі б прышыць парушэнне рэжыму і я б трапіла ў турму – ужо з канцамі, у прынцыпе. Але вось так: дзякуючы Дзіме Строцаву і маім сябрам гэтая кніга стала магчымай», – гаворыць Юлія Чарняўская.
Юлія Чарняўская падчас прэзентацыя кнігі вершаў «Мир о тебе» у рамках фестывалю інтэлектуальнай кнігі PRADMOVA. Варшава, Польшча, 17 Лістапада 2024 года. Фота: Белсат
Памяць пра Зісера
У кнізе «Мир о тебе» – больш за паўсотню вершаў, напісаных Юліяй Чарняўскай у розныя гады. Ёсць і зусім раннія (канец 1970‑х), і пазнейшыя, створаныя ў няволі, пад якімі, з прычын бяспекі, не пазначаная дата.
Аўтарка са сціпласцю называе свае вершы камернымі і жаночымі («Ні на што іншае я ніколі не прэтэндавала»), але калі чытала выбраныя творы на варшаўскай «Прадмове», спыняўся не толькі фестывальны шолах кніжных старонак, але, здавалася, і стрэлкі на гадзінніку…
«И вмиг хотелось стать немой Среди глухих и равных прочих. А лучше – чтоб остался прочерк На месте том, что было мной…» («Слова»).
Імя Юрыя Зісера – стваральніка «TUT.BY» і мужа Юліі Чарняўскай, падчас прэзентацыі згадвалася толькі некалькі разоў. Бо і не трэба было: ягонай прысутнасцю быў прасякнуты, здавалася, ці не кожны радок паэтычнай кнігі Чарняўскай. Кніга «Мир о тебе» прысвечаная светлай памяці Юрыя Зісера.
Апошні верш кнігі называецца «Трасянка» і амаль напалову складаецца з беларускамоўных радкоў. Сёння Юлія Чарняўская працягвае працаваць са словам і, як прызналася, перакладае на беларускую паэта Яўгена Клюева, робіць таксама пераклады з польскай.
Прэзентацыя кнігі вершаў «Мир о тебе» Юліі Чарняўскай у рамках фестывалю інтэлектуальнай кнігі PRADMOVA. Варшава, Польшча, 17 Лістапада 2024 года. Фота: Белсат
Калі-небудзь збяромся і з Максімам Знакам, і з Кацяй Андрэевай…
Пад канец прэзентацыі паэт і выдавец Дзмітрый Строцаў прызнаўся, што перажывае вельмі складаныя пачуцці, бо яшчэ нядаўна не мог і падумаць, што такая сустрэча ўвогуле магчымая.
«Робіш кнігу чалавека, які знаходзіцца пад хатнім арыштам і зусім для цябе не дасяжны. Потым, калі кнігу зрабілі, мне давялося з’ехаць, Юля таксама з’ехала – і ўжо кнігі, якія засталіся там, апынуліся недасяжнымі. Потым нейкая частка накладу прыехала сюды, і я перадаў яе Юлі. А сёння мы з кнігамі і Юляй тут – і можам пра ўсё расказаць. Перад намі на «Прадмове» адбылася размова пра Максіма Знака, па чыёй кнізе зараз ставяцца спектаклі. Давайце ж памарым, што аднойчы мы вось такім жа чынам збяромся і разам з аўтарам правядзём прэзентацыю ягоных кніжак… І з Кацяй Андрэевай, якая зараз за кратамі, але піша усё лепшыя і лепшыя вершы. Калі-небудзь мы збяромся, і пагаворым, і паслухаем іх разам з аўтаркай…» – казаў Дзмітрый Строцаў.
Паводле Беларускага ПЭНу, сёння за кратамі ў Беларусі знаходзіцца не менш за 38 людзей слова і не менш за 168 – дзеячаў культуры.
Фестываль інтэлектуальнай кнігі «Pradmova» праходзіў у Варшаве 15–18 лістапада. На чатырох пляцоўках адбылося больш за 50 імпрэзаў – кніжных прэзентацыяў, дыскусіяў, размоваў, майстар-класаў і тэатральных пастановак. 18 лістапада, у апошні дзень фестывалю, пакажуць спектакль «Па што ідзеш, воўча?» паводле аповесці Евы Вежнавец, а таксама спектакль «Васіль Быкаў і ягоныя д’яблы» у пастаноўцы Васіля Дранько-Майсюка.
@bajmedia
Не толькі «Новая Зямля». Беларуская літаратура, напісаная ў зняволенні
17.11.2024
«Завтра нас будет читать вся Беларусь и весь мир». Глава о Павле Шеремете и журналистах на выборах-2010 из новой книги Павла Антипова
12.11.2024
Сяргей Дубавец выдаў кнігу «пра стагоддзе паміж “Нашай Нівай” і “Нашай Нівай”»
21.06.2024
20 гадоў Хадасевіча ў эфіры: зняў ружовыя акуляры на дзяржТБ, прайграў прычоску, трапляў пад Капскага
24.04.2024
