Юля Лейдзік і Жэня Канаплёў — пра тое, як ім удалося пракрасціся ўнутр Ціханоўскай

У Беларусі Юлія Лейдзік і Яўген Канаплёў здымалі Віктара Бабарыку, Сяргея Міхалка, Макса Каржа, Дыега Марадону ды многіх іншых. У ліпені 2020 года зрабілі знакаміты здымак Святланы Ціханоўскай, Марыі Калеснікавай і Веранікі Цапкала. А зімой 2024 года ў межах праекту «Без рэтушы» прывезлі Ціханоўскую ў лес пад Вільняй, каб паразмаўляць па душах. Як гэта было (і не толькі пра гэта), гутарым з Юляй і Жэняй у іхнай варшаўскай кватэры.

Беларускія фатографы Юлія Лейдзік і Жэня Канаплёў у сваёй кватэры. Варшава, Польшча. 10 мая 2024 года. Фота: Аліса Ганчар / Белсат

Тры дні запар аўтар гэтых радкоў вядзе ўнутраны дыялог з фатографамі Юляй Лейдзік і Жэняй Канаплевым (яны ж «Kanaplei­di­ki»). Носіць іх у сабе як дзяцей (дзіця). І крыху пачынае разумець, як працуе іх метад. І вось як: вы сустракаецеся, абдымаецеся, размаўляеце і не заўважаеце, як Жэня з Юляй прабіраюцца ў вашае найцяплейшае змесціва, ажно пад сэрца. Робяць гэта падчас паўзы (цішыні) адкрытай гутаркі.

На стале – зборнік вершаў Светы Бень, на паліцы – вялікія тамы Умберта Эка, за спінай Юлі – праца Макса Осіпава. Дзеці – Агата і Марк – яшчэ ў школе. У Варшаве сонца, сярэдзіна траўня.

«Белсат»: – Юля, Жэня, выйшла другая частка вашай гісторыі пра Святлану Ціханоўскую (можна паглядзець тут) у межах вашага праекту «Без рэтушы». Мяркуеце, вам удалося пракрасціся ўнутр Ціханоўскай?

Юля Лейдзік: – Мне падаецца, так, атрымалася. І я ўбачыла там дзяўчынку перш за ўсё. Ажно маленькую дзяўчынку. Вонкава – вельмі разумная жанчына, але… Звычайна ж бывае так, што ты глядзіш на чалавека і думаеш: ды ты ж калісьці быў дзіцём – дык дзе ж цяпер усё тваё сапраўднае, прыроднае? А вось у ёй я гэтую дзяўчынку ўвесь час бачыла.

Жэня Канаплёў: – Але на людзях яна яе добра маскіруе.

– А не было спакусы стаць той дзяўчынкай, Святланай Ціханоўскай?

ЮЛ: Пасля таго, што я адчула і ўбачыла – ой не! Гэта трэба быць кіберчалавекам, каб усё гэта пераносіць і пры гэтым не звяртацца да псіхолага. Мяне гэта здзівіла – яна нікому нічога расказаць не можа. І кажа: у мяне няма сябровак. Ды ў нашых продкаў таксама не было псіхолагаў, але былі «спевы», яны збіраліся вышываць, у полі размаўлялі. А ёй – з кім? Яна нікому не можа сказаць, што ў яе на душы.

Беларуская фатографка Юлія Лейдзік. Фота: Аліса Ганчар / Белсат

«Яна быццам у адзіночным зняволенні»

– Таму ў першай частцы ты яе абдымаеш. Так пяшчотна і доўга. Колькі секунд доўжацца абдымкі? Адчула, як б’ецца сэрца прэзідэнткі?

ЮЛ: Раз, два, тры, чатыры, пяць… Напэўна, дзевяць. І ведаеш, я не пра сэрца думала, а як быццам адчула, наколькі яна самотны чалавек. Адчула, што ёй трэба даць, бо ў яе ўсё бяруць. І патрабуюць. Я ў Рыгу ездзіла без Жэні, і была на сустрэчах Святланы з беларусамі. Людзі спачатку кажуць спакойна, а потым, напрыканцы, адбываецца нешта няўяўнае – яны пачынаюць крычаць: «Калі? Калі гэта ўсё скончыцца?..». І вось ледзь яе там не за грудкі хапаюць. Як быццам псіхіка здае ў людзей.

І яна як груша для шмат каго. Гэта значыць хтосьці хоча побач пастаяць абавязкова, пагутарыць з ёй. І я не ведаю, як яна вытрымлівае. Я правяла з ёй дзень – і з ног валілася, мая галава ўжо нічога не ўспрымала. А яна працягвае: ходзіць, кажа, тлумачыць…

ЖК: Ведаеш, насамрэч яна знаходзіцца быццам у нейкім адзіночным зняволенні, гэта значыць не належыць сабе. Ды, можа быць, пару гадзін – каб паглядзець дзяцей.

– І на вашым фінальным кадры Ціханоўская – самотнае дзіцё?

ЮЛ: Ды ўбачыш. Але калі чалавек максімальна сапраўдны, у ім заўсёды бачыш дзіцё.

ЖК: І там закладзеныя яшчэ некалькі метафар. Таму што мы заўсёды хацелі ў нашых фотаздымках, акрамя партрэту, даваць такую маленькую гісторыю, якая б раскрывала ўяўленне пра чалавека. І там таксама будзе такое ўпляценне.

«Мы не гуляем – мы ўсюды сапраўдныя»

– Дзіцё ў чалавеку лепш за ўсё распазнае дзіцё. Я вось гляджу на вас: вы самыя крыху як дзеці, так?

ЮЛ: Менавіта! Нам гэта нават дачка наша дзесяцігадовая кажа: «Мам, ды ты як маленькая, далібог…».

ЖК: О так, яна ў нас камандзір вялікі, а мы такія непаслухмяныя дзеці. Ні ў якім разе не трэба забіваць у сабе сваё ўнутранае дзіцятка. Яго трэба песціць ды лашчыць.

Беларускія фатографы Юлія Лейдзік і Жэня Канаплёў з дзецьмі. Фота: Аліса Ганчар / Белсат

– І вы… Шукаеце дзяцей у людзях?

ЖК: Слухай, ды гэта, напэўна, ужо фармулёўка дарослага чалавека: дакладнае заданне – шукаць дзяцей у кожным чалавеку. Гэта так не працуе. Усё адбываецца вопытным шляхам. Ты павінен памацаць, панюхаць, паглядзець…

– Дакладнага задання няма?

ЖК: Не. Навошта?

– Мне падаецца, што, здымаючы гісторыі «Без рэтушы», вы распавядаеце перш за ўсё адкрытую гісторыю пра сябе. Напрыклад, гэты момант у сюжэце пра Ціханоўскую, калі ты, Юля, уся выціснутая, тэлефануеш з Рыгі мужу. Можа быць, гэта самае цёплае ў першай частцы…

ЖК: Памятаеш, мы кажам у пачатку, што вы акунецеся ў нашу кухню? Мы пайшлі на гэты крок, каб паказаць, як усё адбываецца. Але гэта досыць адкрыты момант. І многія рэчы рэжысёр не пакідае. Калі б усё пакінуў, гэта наогул было б…

ЮЛ: Так, калі мастачку Насцю Рыдлеўскую здымалі ў Гданьску, я наогул раўла, псіхіка ў нейкі момант здала. Ты аддаешся. Цалкам адчуваеш героя… Не ўмею хаваць сваіх эмоцый. Можа, і добра, што не ўмею. Калі трэба – паплакала.

ЖК: А наконт таго кадру, калі Юля мне з Рыгі тэлефанавала, было цяжкавата ўсё гэта казаць на камеру. З‑за пачуцця, што цябе падслухоўваюць, падглядаюць за намі. Ад гэтага трэба было абстрагавацца. Балазе, што здымка была ўжо далёка не першая, і мы трохі навучыліся дыстанцыявацца. Я мяркую, калі б гэта было ў першы раз, такога моманту не атрымалася б.

ЮЛ: Атрымалася б. Таму што мы не гуляем. Мы паўсюль сапраўдныя, так. А ў той сітуацыі ў рыжскім гатэлі ў мяне наогул два мужыка з камерамі ў нумары знаходзіліся. Уяўляеш? Я на нервах была, таму што дрэнна пералёты пераношу, ноч не спала – паветра ў гатэлі не хапала. І раніцай – на сустрэчу са Светай ісці. Мяне проста трэсла.

Я б магла яе набраць і сказаць, што мне дрэнна – у мяне панічная атака. Яна прыйшла б, пасядзела са мной проста побач, як матуля. Жанчыны больш тактыльныя. А тут я ім кажу, маўляў, мне хрэнова, а яны такія: дык што, трэба ісці здымаць!

І я прадставіла сабе Ціханоўскую, якая таксама адна – і побач толькі ахова. А хочацца часам проста, каб чалавек з табой пасядзеў побач. І вось калі я яе абняла… Яна ж сказала нават, што яе трэба абдымаць. Ёй гэтага вельмі моцна бракуе. Проста без усялякіх пытанняў – узяць у абдымкі. Ды мне нават і пытанняў ёй не хацелася задаваць. Я адчувала вялікую падзяку ад таго, што проста яе прыабдыму. Яна не казала – я гэта адчувала.

«Перамога – гэта перамагчы вялікі страх»

– А часта абдымаецеся ў хаце, без усялякіх там аператараў з камерамі?

ЮЛ: Так, увесь час. Спім у абдымках.

ВК: У нас і з дзецьмі абдымашкі. Мне здаецца, у абдыманні ёсць сіла, гэта надае нейкія імпульсы, энергіі, так? Калі чалавека наогул ніхто ніколі не абдымаў, ён будзе зусім іншым… Мы з Юляй – Рыбы па знаку задыяку. Таму, мяркую, адсюль яшчэ гэтая інтуітыўнасць і пачуцці. І абдыманне таксама.

– Глыбакаводныя рыбы?

ЮЛ: Не ведаю (усміхаецца), сам падумай.

– У Беларусі нядаўна адзначылі Дзень Перамогі. Самыя важныя перамогі ў вашым жыцці вы атрымалі над чым?

ЖК: Перамога – сысці з гэтага асяроддзя. Такога вось утульнага. Трэба было рэзка ўзяць і пераехаць. І, мне здаецца, гэта наша перамога.

ЮЛ: Так, вось над тым, што ў цябе ўсё нагрэтае было. Над камфортам, так. І тым больш ты не адзін, а з сям’ёй.

ЖК: І сысці туды, дзе ўсё трэба пачынаць наноў. Нам кажуць, ой, у вас жа такое афігеннае партфоліо, вы там здымалі тое ды тое. Але гэта наогул не працуе ў новых умовах. Трэба заваёўваць свой аўтарытэт ад пачатку, а гэта вельмі і вельмі складана. І таму перамога для нас сёння – калі ў нас атрымліваецца зрабіць той ці іншы праект у новых умовах. І вось так, па маленькай перамозе, мы і крочым наперад. Цяпер, нават узгадваючы сытыя для нас 2018 і 2019 гады, я разумею, што было адчуванне, што нешта адбудзецца. І яно закручвалася паступова.

ЮЛ: Я толькі цяпер усведамляю тое, як мы зʼехалі – з дзецьмі, на пустое месца. Поўнае трызненне. Што гэта за безадказнасць?..

ЖК: Ды якая безадказнасць, калі там вайна пачалася, і ты ўжо цалкам не можаш з гэтым ніяк мірыцца? Ты пра гэта пачынаеш крычаць гучна і з гэтымі крыкамі едзеш…

ЮЛ: Я зразумела. Перамога – гэта перамагчы вялікі страх. Гэта перамога над велізарным страхам.

– Як атрымалася яго перамагчы?

ЮЛ: Ведаеш, у мяне доўга ўсё працягвалася. А потым мы здымалі выданне з Сяржуком Доўгушавым і паехалі на Падляшша. І там размаўлялі з Дарафеям, які займаецца беларускай культурай на польскай зямлі. І вось я адчула, што ён вельмі мудры. Ад яго ажно энергія зыходзіла, як ад старадаўняга абраза. І я зразумела, што, магчыма, ён дасць адказ на маё пытанне: як жыць, калі ты не можаш убачыць родных, трапіць дахаты? А ён сказаў жыць сённяшнім днём. І ўсё, я такая раз – і прызямлілася. І жыву сённяшнім днём. І цяпер у мяне ўсё добра.

«Паеду ў Беларусь і паздымаю Лукашэнку»

– «Канаплейдзікі» прачынаюцца раніцай і разумеюць, што нябачныя, цалкам празрыстыя і могуць пракрасціся ў любое месца і зняць што заўгодна. Нябачныя! Каго пойдзеце здымаць?

ЮЛ: Ды, вядома ж, я паеду ў Беларусь і паздымаю Аляксандра Лукашэнку. Мне па-вар’яцку цікава, што ў яго там за энергетыка. Што ён наогул за чувак такі, жывы ці ён на самай справе, ці існуе ён, як паводзіць сябе? Я вельмі цікаўная, заўсёды за людзьмі назіраю.

ЖК: Так, паздымаць і выставіць гэта на ўсіх каналах.

Архіўныя здымкі фатографаў Юліі Лейдзік і Жэні Канаплёва. Фота: Аліса Ганчар / Белсат

ЮЛ: Я яшчэ да Рэвалюцыі вельмі хацела зрабіць яму партрэт. Мы, памятаю, у часопісе «Большой» давалі інтэрв’ю, і там пыталіся, каго б мы хацелі зняць. І вось ён у мяне ажно ў галаве: столькі людзей яго не любіць – што ён за чалавек? Адчуць бы самой, што ён з сябе ўяўляе. Але гэта магчыма толькі, калі, як ты кажаш, стану нябачнай. Інакш – шлях у турму.

– А калі ў турму?

ЮЛ: Нябачнай? Узяла б у адбымкі ў першую чаргу сваіх сяброў, якія цяпер у зняволенні. Мне здаецца, кожны палітвязень мае патрэбу цяпер у абдымках. Нікога б не вылучала, была б магчымасць – усіх бы абняла (голас дрыжыць).

«Мы і Пазняка хацелі – ён адмовіўся»

– Ціханоўская для вас нейкі важны этап, вяршыня праекту? Што далей?

ЮЛ: Чаму этап? Мы ж яе здымалі ўжо. Памятаеце, такі чорна-белы партрэт, ён на вокладку кніжкі яшчэ трапіў. Ведаеш, у чым прыкол? Мы не вылучаем, хто ёсць хто, навязанае грамадствам. Проста ўключаем чуйку і ідзем наперад. Была Ціханоўская, была Насця Рыдлеўская, напрыклад. Хтосьці казаў, што я шмат любові Ціханоўскай аддала. Але я так адчувала! У мяне не было задання даць ёй шмат любові ці паказаць яе з лепшага боку. Вось як ішло, так і ішло. І былі ў нас героі, з якімі не пайшло, бо яны не пажадалі быць сапраўднымі, і сюжэт з імі не адбыўся.

– Гэта значыць Лейдзік і Канаплёў гатовыя здымаць не толькі знакамітасцяў?

ЮЛ: Вядома. Мы і раней, у Менску, у рэкламу прыцягвалі непрафесіяналаў. Памятаеце, мы зрабілі такі «фэшн сторы» са сталымі людзьмі для «Альфа-банку»? А я вельмі сталых людзей люблю. Ажно абажаю! Напэўна, таму што ў мяне бабуля адзін з такіх блізкіх і любімых людзей у маім жыцці.

– У вашым праекце будуць сталыя людзі?

ЖК: Ой, ды мы ж зараз набіраем групу пенсіянераў з Беларусі і Украіны, каб праводзіць для іх майстар-класы па фатаграфіі. Такі майстар-клас для «эмірытаў», які будзе працягвацца два месяца.

– І для іх гэта будзе бясплатна?

ЮЛ: Так-так, мы распісалі праект, атрымалі грант. У Польшчы вельмі шмат мерапрыемстваў для людзей старэйшых за 50 гадоў, і людзі не баяцца хадзіць. А нашы ж людзі ва ўзросце за ўсё баяцца, вельмі ў сабе не ўпэўненыя. І мы хочам даць камусьці, магчыма, новы глыток чагосьці свежага.

– А як працавалася з Зояй Белахвосцік?

ЖК: А ў ёй як раз такая таксама энергія дзяўчынкі. Вось яна як дзіця, праўда.

ЮЛ: Так, і мы з ёй сядзелі, напэўна, паўдні лялькі шылі, гэта не ўвайшло ў відэа. Яна лялькі шые. У мяне ёсць, зараз пакажу, падаравала мне ляльку. Гэта для яе як антыдэпрэсант такі – шыць лялькі. Многія беларусы на антыдэпрэсантах сядзяць цяпер. А яна і эскізы яшчэ малюе, прафесійна так. Можа, нешта атрымаецца з гэтага. Мульцік які-небудзь.

– Была шчырая?

ЮЛ: Так, і вельмі натуральная. Ведаеш, што спадабалася ў Зоі? Калі змантавалі выданне, спыталіся: Зоя, вы не супраць, што выйдзе ўсё, што вы казалі? А там размова была такая, нешта пра амапаўца, ды на тоненькага. І яна такая: я не саромеюся і не баюся таго, што кажу. Яна ідзе да канца. Яна такая смелая. Вось гэта мяне дзівіць… І натуральна, што такія людзі, якія не баяцца і кажуць як ёсць, непажаданыя ўладзе.

– Вы казалі, што і з Пазняком спрабавалі дамаўляцца, каб паўдзельнічаў у праекце?

ЮЛ: Ага, мы і Зянона Пазняка хацелі – ён адмовіўся. Нават не паспелі асабіста пазнаёміцца. Але калі з ім дамаўляліся, ён сказаў: «Няхай бяруць мае фатаграфіі, калі ім так трэба, і публікуюць». Усё (смяецца)!

Беларускія фатографы Юлія Лейдзік і Жэня Канаплёў у сваёй кватэры. Фота: Аліса Ганчар / Белсат

Ці баяцца беларусы агаляцца

– Вельмі прыгожа атрымалася ў вас з нашай вершніцай Вольгай Сафронавай. Але на фотасесію аголенай вы яе не ўгаварылі. Беларусы баяцца агаляцца?

ЮЛ: Яна не адмовілася – паабяцала, што пазней здымем, пасля Алімпіяды. А наогул, так, баяцца. Нават Жэнька баіцца. На нудысцкі пляж яго як ні заводжу – ён у майтках сядзіць…

ЖК: Ой, я б так не сказаў. Розныя людзі ёсць, неабавязкова. Ёсць беларусы, якія могуць голыя бегаць – і ўсё ў парадку.

ЮЛ: Ды хто, скажы! Хто голы бегае?

– Беларусы ўсе распранаюцца і працуюць. Так раней было (рагочам).

ЖК: Юля абагульняе. Я не згодны з табой на ўсе сто адсоткаў, таму што такога не можа быць, не веру, каб усе баяліся.

«Апранаеш чароўныя майткі – і ўсё атрымліваецца»

– Я, напрыклад, баюся. А каб не баяцца наогул нічога, нашу ў кішэні кавалачак хлеба святой Агаты, які мне мама яшчэ чатыры гады таму дала (дачка Юлі і Жэні Агата ўжо вярнулася са школы і хітра мне ўсміхаецца). У вас маецца талісман, які прыносіць шчасце?

ЖК: О прыкінь, ёсць, вельмі важны і чароўны талісман. І любімы! Але мы не скажам – могуць сурочыць…

ЮЛ: Ці гэта ты пра майткі свае (смяецца)?

ЖК: Не‑е. Пра майткі не страшна. Зараз раскажу. Быў у нас перыяд, калі – праект за праектам, і досыць складаныя, асабліва калі датычылася выязных здымкаў. Камерцыйныя праекты, так. І ў мяне былі чароўныя майткі. Рэальна іх апранаеш – і ўсё атрымліваецца. Яны з Эстоніі былі, або з Хельсінкі, фіялетавага колеру. Я настолькі паверыў у іх магію, што год насіў, два насіў – аж дзіравыя сталі. Але калі здымкі, хочаш не хочаш – трэба апранаць, каб усё добра было. І аднойчы мы паехалі ў Парыж. Я стаю ў гэтых майтках, забягае візажыстка…

ЮЛ: Яна да мяне потым заходзіць і кажа: «Юля, можа, купі Жэню новыя майткі, а то такія дзіўныя» (смяюцца)…

ЖК: Ледзь не падараваць новыя хацела – так расчулілася…

– Ці носіш тыя майткі да гэтага часу?

ЖК: Не, усё, перыяд скончыўся. Чары зніклі, і трэба па-іншаму працаваць. У Беларусі засталіся. Шукаў сабе замену, каб іншыя чароўныя былі, але так і не знайшоў.

– Юль, а ў цябе ёсць што-небудзь такое магічнае?

ЮЛ: Выспацца – вось маё магічнае. Калі я высыпаюся і нічога не баліць, тады ўсё наогул добра атрымліваецца. А так, мне здаецца, я нічога такога не нашу з сабой.

ЖК: Слухай, у нас, мне здаецца, дома вось па ўсялякіх кошыках ці яшчэ дзе паглядзець, можна знайсці стос нейкіх прадметаў, якія так ці інакш з чымсьці звязаныя. Назваць іх талісманамі складана, але ў іх ёсць нейкая памяць. І, напэўна, вось гэтая памяць і надае моцы. У Агаты, вунь, ляжыць цэлы мяшок цацак, і яна не можа з імі развітацца…

Маўчанне круцейшае за сэкс

– Цытую Олдаса Хакслі: «Інтэлектуал – гэта той, хто адкрывае для сябе нейкую рэч, якая цікавейшая за сэкс». Пытаюся ў вас як у інтэлектуалаў: што цікавейшае за сэкс у гэтым жыцці вы для сябе адкрылі?

ЮЛ: Ведаеш што: гэта маўчанне.

ЖК: Што? Гэта будзе, па-твойму, цікавейшае, чым сэкс?..

ЮЛ: Менавіта. Мы часта сустракаем людзей, у якіх наогул няма паўзаў паміж словамі. Людзей, якія не ўмеюць маўчаць. А часам, у гэтай цішыні, вельмі шмат чаго нараджаецца. І ты быццам на адной хвалі з чалавекам. Мы з Жэняй можам быць у адным памяшканні і не размаўляць, але пры гэтым вельмі добра адчуваць адзін аднаго.

– Але гэта ж і ёсць сэкс…

ЮЛ: Думаеш?.. (цішыня, паўза).

ЖК: Гэта добрае пытанне. Усё залежыць ад таго, што наогул разумець пад сэксам?

Беларускія фатографы Юлія Лейдзік і Жэня Канаплёў у сваёй кватэры. Фота: Аліса Ганчар / Белсат