Касмапалітызм, газета «Праўда» і крыўда Мележа



Практычна гатовая да выдання ўнікальная ў сваім родзе кніга Сяргея Шапрана «Беларускі гістарычны анекдот». На кнігу  на краўдфандзінгавай пляцоўцы «Tala­ka» абвешчана падпіска. Гэта, па сутнасці, першае выданне ў жанры гістарычнага анекдота, дзе сабраны часам дакладныя, часам міфалагізаваныя камічныя і драматычныя гісторыі з жыцця вядомых літаратараў, а таксама дзеячаў культуры і палітыкі, сярод якіх Святлана Алексіевіч, Уладзімір Арлоў, Рыгор Барадулін, Генадзь Бураўкін, Васіль Быкаў, Яўген Глебаў, Уладзімір Караткевіч, Якуб Колас, Янка Купала, Уладзімір Мулявін, Уладзімір Някляеў, Станіслаў Шушкевіч і многія іншыя — усяго ў кнізе больш за сто асобаў і больш за пяцьсот гістарычных анекдотаў.

«Новы Час» друкуе выбраныя аўтарам старонкі з будучай кнігі.

Перастрахаваліся

Раман «Птушкі і гнёзды» Янкі Брыля нейкі час не маглі надрукаваць, бо супраць выступаў сакратар ЦК КПБ Васіль Шаура, вядомы ў літаратарскім коле па мянушцы «Вялікі маўчальнік». Ён тады мо месяц хварэў на грып, а ў выдавецтве баяліся друкаваць раман без яго згоды. Ужо потым, калі Шауру паведамілі, што Брыль значна перапрацаваў раман, той здзівіўся:

— Навошта? У гэтым не было неабходнасці.

Паводле боскага закону

У 1940‑я гады сям’я будучага лаўрэата Нобелеўскай прэміі Святланы Алексіевіч жыла ў Заходняй Украіне. Маленькая Святлана памірала ад рахіту, але яе маці не магла выратаваць дачку, бо не магла нічога купіць на рынку. І тады бацька, які пасля Другой сусветнай вайны заставаўся ў шэрагах савецкай арміі, пайшоў у манастыр, што месціўся паблізу, і, падняўшыся па плячах сяброў за яго сцяну, укленчыў перад ігуменняй:

— Так, я савецкі афіцэр, але дзіця ні ў чым не вінаватае. Калі вы служыце Богу, то не можаце дапусціць смерці дзіцяці.

З таго часу з манастыра сталі штодня даваць паўлітра казінага малака, што і выратавала маленькую Святлану.

Літаратуразнаўства па-камуністычнаму

1950 год. У разгары кампанія па барацьбе з касмапалітызмам, кіраваў якой сакратар ЦК ВКП(б) Жданаў. У гэты час Алесь Адамовіч абараняў дыпломную працу на філалагічным факультэце БДУ. Яе тэма — устойлівасць эстэтычных поглядаў Вісарыёна Бялінскага. Кіраўнік камісіі Іван Васілевіч (які чытаў курс «І. В. Сталін пра літаратуру» і сярод іншага любіў прыгадваць, як адпраўляў у турму аднаго вядомага літаратуразнаўца: «Я ў турму яго, а ён — назад, я яго — туды, а ён — адтуль!»), выслухаўшы Адамовіча і падняўшы папку з дыпломнай працай за ражок, нібы здохлую мыш за хвост, разгарнуў апошнія старонкі з бібліяграфіяй:

— А, б, в, г, д, е… А дзе «ж»? Жданаў?

— Бялінскі пра Жданава нічога не пісаў! — злосна адказаў Адамовіч.

— Ага! — узрадаваўся кіраўнік. — Мяркую, камісіі ўсё зразумела.

Зрэшты, Іван Васілевіч быў чалавекам непрадказальным, і калі потым называлі прозвішчы тых, хто абараніў дыпломныя, а імя Адамовіча не прагучала, Васілевіч, вытрымаўшы выразную тэатральную паўзу, прамовіў трагічным голасам:

— А што з гэтай працай? Мы доўга вырашалі. Але вось Васіль Васілевіч Сцяпанаў, наш філосаф, настаяў: хоць праца напісана птушынай мовай, аднак заслугоўвае самай высокай адзнакі. — І, зноў узяўшы папку за ражок, дадаў: — Толькі ўпішыце, што трэба.

Як Бураўкін быў «лазутчыкам»

Як карэспандэнт газеты «Правда» ў Беларусі Генадзь Бураўкін аднойчы атрымаў даручэнне ад галоўнага рэдактара Міхаіла Зімяніна выехаць на вайсковыя вучэнні, якія праходзілі на тэрыторыі Віцебскай вобласці. А ў Бураўкіна, як на бяду, скончыўся тэрмін дзеяння «правдистского» пасведчання, між тым ехаць трэба было тэрмінова.

Ад генералаў у штабе было не праціснуцца, як раптам адзін з іх строга звярнуўся да Бураўкіна, відавочна збіраючыся паставіць яго па стойцы «смірна»:

— А хто вы, уласна кажучы, такі?!

— Карэспандэнт газеты «Правда».

— Прад’явіце пасведчанне!.. Ага! — узрадаваўся генерал. — Пасведчанне несапраўднае! А дзе, цікава, ваш пропуск?! Дзе вашы акрэдытацыйныя паперы?!

— Няма ў мяне нічога. Усё гэта я і хачу атрымаць.

— Во як!.. — генерал пачаў позіркам шукаць афіцэра, каб арыштаваць Бураўкіна, і адначасова задаў знішчальнае пытанне: — Як вы сюды праніклі?!

Вынаходлівасці Бураўкіну было не займаць:

— Гэта я, як карэспандэнт «Правды», хачу спытаць у вас: як гэта без пропуску, з пратэрмінаваным пасведчаннем мне ўдалося пракрасціся ў штаб?!

Генерал разгубіўся. У гэты час, на шчасце Бураўкіна, з’явіўся кіраўнік прэс-цэнтра, які ўручыў усе неабходныя дакументы.

Заклікі

Рыгора Барадуліна, калі быў малады і часам п’янаваты, цягнула на рыфмаваныя заклікі, бо й час быў такі — суцэльных заклікаў да светлай будучыні. Так, аднойчы ён прапанаваў напісаць над акенцам у паліклініцы, куды здаюць аналізы:

Браточкі, хворыя, сюдой

Здавайце першы свой надой.

Іншым разам жартам напісаў рэкламу часопіса «Бярозка» на запалках:

Стой!

Не запальвай папяроску.

Ты сыну выпісаў «Бярозку»?!

На этыкетках жа гарэлкі ці віна рэклама «Бярозкі» магла выглядаць так:

Цвярозы ты ці выпіўшы,

А наш часопіс выпішы!

А аднойчы зарыфмаваў заклік у выдавецтве «Мастацкая літаратура», супрацоўніцы якога любілі курыць у вестыбюлі мужчынскай прыбіральні, пакуль жаночая была на рамонце:

Мілыя паненкі, лэдзі!

Не курыце ў туалеце.

Лепш займіце,

Будзьце любы,

Нечым іншым вашы губы!

Як Барадулін Мележа пакрыўдзіў

У Барадуліна быў такі язык, што, здаралася, нешта пра некага скажа, а потым сам жа пашкадуе, што такое зляцела з языка. Гэтаксама было і тым разам. Заходзяць аднойчы летнім днём Рыгор Барадулін і Генадзь Бураўкін у Саюз пісьменнікаў, а дзяжурным сакратаром быў Іван Мележ, які любіў абодвух маладых паэтаў, і цяпер запытаўся:

— Чаму, Рыгор, ты на ўсіх эпіграмы пішаш, а на мяне яшчэ не напісаў?

І Барадулін сходу выпаліў такую эпіграму, што настрой у Мележа прыкметна сапсаваўся. З тым сябры і пайшлі. Ужо па дарозе Барадулін прызнаў, што атрымалася непрыгожа, не хацеў ён пакрыўдзіць Мележа, тым больш што любіць яго, а эпіграма сама неяк сарвалася з языка. Бураўкін параіў:

— Вярніся і скажы гэта.

— Не, адзін не пайду. Давай разам.

Вярнуліся. Бураўкін кажа:

— Рыгор вельмі любіць вас і не хацеў пакрыўдзіць.

Мележ цяплее пры гэтых словах, а Барадулін працягвае:

— Так, асабліва люблю ваша «Людзі на балоце». Гэта мацней за «Ціхі Дон»!

Мележу прыемна гэта чуць, ён пачынае ўсміхацца. Барадулін працягвае:

— Ды што там «Ціхі Дон»! Гэта як е.ля, а «Людзі на балоце» — як грэбля!

Мележ зноў мяняецца з твару…

— Ну, не змог утрымацца!.. Але ж прыгожа атрымалася: «е.ля — грэбля»! — казаў потым Бураўкіну Барадулін, які дужа шанаваў моўную гульню.

Любімы гістарычны персанаж

Дыялог Петруся Броўкі і Рыгора Барадуліна:

— З усіх цароў люблю Пётру. І не толькі таму, што цёзка. Гэта ж ён пасылаў Меншыкаву запіску: «Прышлі Кацьку. Страшна есці хочацца».

— Пятрусь Усцінавіч, а нам здавалася, што ваша пакаленне толькі кароткі курс ВКП(б) ведала!

Самалюбімыя

Памёр Пятрусь Броўка. Барадулін стаіць ля труны, усе словы блытаюцца ў галаве. Раптам падыходзіць нехта з рухавых членаў Саюза пісьменнікаў і… віншуе. Барадулін недаўменна, хутчэй машынальна, пытаецца:

— З чым гэта?

— Тваё прозвішча ёсць пад некралогам у «Правде».

Тады ў СП нават вайна была — у падпісанты пад Броўкавым некралогам не трапіла цэлая група таварышаў. Дык дамагліся праз ЦК, каб некралог паўторна далі беларускія газеты, дзе былі падпісаны ўсе тыя, хто любіў бачыць свае прозвішчы разам з імёнамі членаў ЦК.

Пра такіх дзядзька Рыгор звычайна казаў словам сваёй мамы: самалюбімыя.

Калі статыстыка не на карысць

У сярэдзіне 1990‑х беларуская студыя «Летапiс» зняла паводле сцэнара Уладзіміра Арлова фільм «Сімяон». І хоць карціна аднойчы нават значылася ў тэлевізійнай праграме, аднак замест яе на экранах з’явіўся фільм «Славное море, священный Байкал». Некаму з кіраўніцтва БТ не спадабаўся такі эпізод: Уладзімір Арлоў распавядаў у кадры пра тое, што калі Сімяон Полацкі адкрыў у другой палове ХVII стагоддзя ў Маскве друкарню, іх колькасць там адразу павялічылася ўдвая — была адна, а стала дзве. Прычым гаворка ішла не толькі пра Маскву — пра ўсю Расійскую дзяржаву. У той жа час у дзяржаве продкаў сучасных беларусаў друкарскія станкі спраўна рыпелі ажно ў 134 друкарнях. Гэтае параўнанне і не спадабалася кіраўніцтву БТ, якое быццам кіравала не беларускім, а расійскім тэлебачаннем.

«Пытаннечка»

З запісак Уладзіміру Арлову падчас сустрэч з чытачамі: «Ці трэба сучаснай беларускай дзяўчыне-падпольшчыцы ведаць гісторыю сваёй краіны?»

Тост

Працуючы над кнігай «Таямніцы полацкай гісторыі», Уладзімір Арлоў знайшоў данясенне стукача, якое адносіцца да ХVI стагоддзя. Прадстаўнік адной з найстаражытнейшых «прафесій», мабыць, прасачыўшы за падазронай для ўладаў кампаніяй, інфармаваў адпаведныя інстанцыі: «…Не раз выпівалі тыя панове за тое, каб дзеўка кахала, куля мінала і шабля не брала».

З пэўнага часу і сам пісьменнік нярэдка прыгадвае гэты тост за святочным сталом, праўда, заўважае, улічваючы беларускія рэаліі, яго можна мадэрнізаваць: і каб дубінка не брала.