Нэла Агрэніч: «Гэта галоўны мэсэдж прапаганды – каб жанчына мірылася з абставінамі і падпарадкоўвалася сістэме»

Глядзелі серыял «Давай его дождёмся»? Гэта сатыра пра расійскую мабілізацыю ад ютуб-канала «ЧынЧынЧэнэл», і сярод яе стваральніц – беларуская рэжысёрка Нэла Агрэніч, якая не так часта з’яўляецца ў медыя. «Салiдарнасць» вырашыла выправіць гэта і бліжэй пазнаёміцца з беларускай.

Нэле Агрэніч 35 гадоў, па адукацыі яна рэжысёрка. Ужо некалькі гадоў яна супрацоўнічае з «ЧынЧынЧэнэлам» – ютуб-каналам, што даў свету Алену Жалудок з яе «Шчучыншчынай», псеўдачыноўнікаў Сяргея Мікалаевіча і Мікалая Сяргеевіча, а цяпер яшчэ і праект Давай его дождёмся пра жонак расійскіх мабілізаваных.

Сцэнар да гэтага серыяла з трох невялічкіх эпізодаў Нэла напісала разам з Аленай Зуй-Вайцяхоўскай, яшчэ адной жаночай зоркай «ЧынЧынЧэнэла», таксама Алена і Нэла сыгралі ў серыяле галоўныя ролі.

Калі вы не глядзелі, «Давай его дождёмся» зняты ў фармаце псеўдапрапагандысцкага тэлешоу, дзе на прыкладзе iдэальнай жанчыны – яе і грае Нэла – паказана, як, на думку расійскай прапаганды, мусіць паводзіць сябе жонка мабілізаванага.

«Думаю, з фэйкавай ідэальнасцю сутыкаецца кожная жанчына»

Агрэніч кажа, што на першым месцы ў серыяле тэма фемінізма і жанчыны ў сістэме, праблем, з якімі яна сутыкаецца, і таго, як прапаганда падказвае гэтыя праблемы вырашаць:

– Абмінаючы слана, каб проста высунуць яго з яе жыцця, прапаганда прывучае жанчыну мірыцца – паказвае, як збіраць мужа, калі ён атрымаў спецыяльную позву, як не сумаваць, калі кожны дзень ён можа страціць жыццё, як яго сустракаць і даць рады дэпрэсіўным наплывам і яго пакалечанай псіхіцы.

Сістэма прапануе жанчыне змірацца і шукаць выйсце, як з гэтым сланом жыць далей. Напэўна, гэта галоўны мэсэдж прапаганды – каб жанчына мірылася з абставінамі і падпарадкоўвалася сістэме.

Нэла расказвае, што сцэнар серыяла напісаны пра жанчын, але гэта і ўвогуле гісторыя пра чалавека ў сістэме – асобу, якая не мае права голасу, у якой ёсць толькі, як у серыяле, аўдыявізуальная інструкцыя, як жыць, і ў гэтых умовах ён мусіць сябе неяк захоўваць. Але ў фокусе «Давай его дождёмся» – жанчыны. Бо, на думку стваральніц, жаночыя праблемы вельмі замоўчваюцца.

– Мы не даем глабальных адказаў, толькі прапануем магчымасць падумаць і паразмаўляць на гэтыя тэмы. Не хачу дэманізаваць ні адну сістэму, паўсюль ёсць і плюсы, і мінусы. Кожны робіць выбар – мірыцца з імі і далей будаваць у гэтых абставінах сваю кар’еру і жыццё або выбіраць нешта іншае, – адзначае Нэла.

Каб стварыць для серыяла вобраз ідэальнай жанчыны, Алена і Нэла бралі і сучасныя ідэі, і ледзь не дамастроеўскія. Атрымалася, на іх думку, ідэальная гераіня прапаганды, заўсёлы бадзёрая і прыгожая жанчына. Нэла называе гэты вобраз вельмі глупым і адзначае, што ён зусім не суадносіцца з рэальным жыццём.

– Мне здаецца, сацсеткі вельмі траўмуюць жанчын. Да прыкладу, там ёсць фота шчаслівай, прыгожай і свежай маладой мамачкі, але рэальнасць маладых мам не такая, і гэта развівае ў тых, хто за такім сочыць, неўроз.

То-бок сістэма навязвае жанчыне ідэальны вобраз, які б пасаваў не чалавеку, а менавіта сістэме, у якой гэтая жанчына жыве. Само грамадства падхоплівае тое, што паказваюць па тэлебачанні і ў ютубе, і гэтыя шаблоны трапляюць у падсвядомасць, людзі пачынаюць імі кіравацца.

Але гэта ідзе не ад грамадства, а ад прапагандысцкай машыны, і ў гэтым паўстае яшчэ адна праблема – тое, што людзі вядуцца на гэтую прапаганду, – разважае беларуска.

Папулярнае пытанне да Нэлы і Алены – чаму яны стварылі гісторыю менавіта пра расіянак, чым гэта можа быць карысна беларускаму гледачу. Агрэніч адказвае, што мы, беларусы, не можам не звяртаць увагі на тое, што адбываецца ў нас за плотам, тым больш так блізка, не можам не рэагаваць на гэта, заплюшчваць вочы і казаць, што ў нас усё добра. Нам уласцівая пазіцыя «мая хата з краю», быццам праблемы суседзяў нас не турбуюць, бо маем і свае цяжкасці.

Канешне, і ў беларусаў ёсць свае праблемы, і Нэла хацела б зрабіць пра гэта асобны праект. Але пакуль што яна прапануе паставіць сябе на месца расіянак, паразважаць, як бы беларускі сябе павялі на гэтым месцы:

– Спадзяюся, мы ніколі не даведаемся на сабе, што такое мабілізацыя, але можам прэвентыўна вывучыць гэтую тэму і паглядзець, наколькі гэта страшна.

Жыццё цяпер вельмі хутка змяняецца, і сёння ў нас усё акей, а хто ведае, што будзе заўтра? Таму і беларуская жанчына можа паглядзець на гэта і падумаць, што яна будзе рабіць, калі заўтра яе мужа забяруць не на вучэнні, а на сапраўдную вайну. Таксама будзе глядзець прапаганду?

Таксама не трэба адмаўляць, што Беларусь знаходзіцца ў кантэксце расійскай прапаганды, многія беларусы глядзяць расійскія перадачы, навіны і серыялы. Такі кантэнт складае пэўную частку іх свету, таму расійская прапаганда дзейнічае і на іх, і яе вывучаць важна.

«Выказацца на тэмы, якія балелі б нам, маладым рэжысёрам, у Беларусі немагчыма»

Нэла з’ехала з Беларусі ў 2021‑м з камандай «ЧынЧынЧэнэла», бо праекту пагражалі рэпрэсіі. Яна працавала на «Беларусьфільме» як асістэнт рэжысёра і другі рэжысёр, таксама працавала з прыватнымі кінастудыямі, здымала сваё кароткаметражнае кіно.

Але, кажа Агрэніч, у Беларусі яна адчувала столь: «Мне як маладому рэжысёру было вельмі цяжка знайсці сродкі на кіно, а атрымаць нешта ад Мінкульту было проста нерэальна. Гэта праз цэнзуру, праз тое, што яны хацелі бачыць на экранах. Выказацца на тэмы, якія балелі б нам, маладым рэжысёрам, там немагчыма. Ды там і няма рынку – у той час дзяржава падтрымлівала адзін-два фільмы, гэта мізэрная колькасць.

Каб падтрымалі цябе, трэба было напісаць гісторыю, якая не толькі б пасавала табе, а якая і зацікавіла б сістэму. Гэта вялікі кампраміс, на які не заўсёды пойдзе малады рэжысёр».

Цяпер Нэла жыве ў Польшчы і расказвае, што там перад ёй адкрываюцца зусім іншыя магчымасці працы. Пытанне сродкаў не знікла, але ёсць магчымасць іх знайсці – і ў Польшчы, і за яе межамі.

Беларуска працуе як другі рэжысёр і зарабляе так на жыццё, а таксама робіць свае праекты разам з польскімі фільммэйкерамі – гэта поўнаметражная драма і дакументальны фільм. Пытанне мовы для Нэлы ўжо не стаіць, бо яна вывучыла польскую.

Наколькі цяжка беларусцы зайсці на польскі кінарынак?

– Думаю, што для кожнага гэта асабістая гісторыя, адзінага ключа няма – каб ён быў, гэта было б вельмі класна і проста, – кажа яна. – У некаторых выпадках мне проста пашчасціла сутыкнуцца з людзьмі, якія цікавяцца тым жа, чым і я, і мы проста пачыналі працаваць разам.

Напэўна, галоўнае – рабіць і казаць пра тое, пра што хочаш, не думаць, што на гэтым прасторы ты нікому не патрэбны.