«Сядзім у бамбасховішчы, а ў мяне булачка з цынамонам». Як Маляваныч чытае казкі для беларускіх дзетак з Украіны

У бомбасховішчы ў мястэчку Пушча-Вадзіца пад Кіевам, 6 сакавіка. Ілюстратыўнае фота

«І я дапамагаю ім, і яны мне»

Гутаркі адбываюцца ў рамках беларускай онлайн-школы, якую стварыла сьпявачка і актрыса Анастасія Шпакоўская, калі была вымушаная пераехаць ва Ўкраіну.

«Наста — вялікая малайчынка, я схіляю галаву перад тым, што яна робіць, вельмі ёй удзячны. Яна мне патэлефанавала і сказала, што ёсьць такая ідэя — проста зьбірацца разам зь дзеткамі і размаўляць. Ёсьць клясная кніга францускага пісьменьніка Эрыка-Эманюэля Шміта „Оскар і ружовая дама“. Там апавядаецца, як старая жанчына дапамагала хлопчыку, што паміраў ад раку, прыдумляла для яго розныя гісторыі. Канчаецца кніга сьмерцю хлопчыка, і жанчына піша: „Я думала, што падтрымліваю яго, а насамрэч ён падтрымліваў мяне“. Нешта падобнае і тут: і я дапамагаю ім, і яны мне».

Некаторыя дзеці разам з бацькамі да апошняга знаходзіліся ва Ўкраіне. Аляксандар расказвае пра хлопчыка Ваню, які выехаў з Кіева толькі ў сярэдзіне сакавіка. Ён расказваў гісторыі, як даводзілася спускацца ў мэтро, калі чулі сырэны. Кожны занятак пачынаецца з навінаў ад дзетак за апошнія дзень.

Актор Аляксандар Ждановіч. Архіўнае фота

«У дзяцей ёсьць свой чат. Калі ўсё пачалося, то мяне гэта проста заварожвала. Яны пішуць вельмі проста і сьцісла: «А нас бамбяць». Гэта такая сумесь узрушэньня, страху і дзіцячай цікаўнасьці. Дарослыя так ня пішуць. Пра страшныя рэчы дзеці пішуць бяз патасу, без пантоў, без эмоцый, кшталту: «Сядзім у бамбасховішчы, а ў мяне булачка з цынамонам».

«Страх ідзе разам зь цікавасьцю»

Ждановіч кажа, што пад уплывам гэтых зносін піша апавяданьне. Дзеці розных узростаў праз вайну сталі лепш камунікаваць адно з адным, хаця раней настаўнік лічыў іх рознымі галяктыкамі ва ўспрыняцьці сьвету, але ўсё нівэлявалася. І казкі выклікаюць вялікі інтарэс у такі складаны час.

«Мы чыталі з малодшай групай казку „Дзівоснае падарожжа труса Эдварда“, нядаўна скончылі. Я часта спыняў чытаньне і прапаноўваў ім паразважаць, як далей будуць разьвівацца падзеі ці што адчуваюць героі. Цяпер шляхам галасаваньня (бо ў нас дэмакратыя) выбралі кнігу Астрыд Ліндгрэн „Піпі Доўгая Панчоха“. Я вельмі люблю Ліндгрэн, зусім нядаўна даведаўся, што гэтая казка была напісаная ў 1941 годзе. Дачка пісьменьніцы хварэла на пнэўманію, і мама проста расказвала ёй гісторыі пра дзяўчынку, якая ніколі ня страчвае аптымізму, радуецца жыцьцю, нават у няпросты час».

Актор кажа, што хацеў бы рабіць нешта такое і для ўкраінскіх дзетак, якія знаходзяцца ў яшчэ больш складаных жыцьцёвых сытуацыях.

«Са страхам у дзяцей усё інакш, яны ня так перажываюць, як дарослыя. Натуральна, калі побач з табой выбухі, то нават на фізычным узроўні ўключаецца пачуцьцё самазахаваньня. Пры гэтым у дзяцей страх ідзе разам зь цікаўнасьцю. Гэта досьвед на ўсё жыцьцё застанецца зь імі — эвакуацыя, бамбаваньні. У іхных аповедах менш эмоцый, але больш фактычнай інфармацыі», — расказвае актор.

«Ува мне працягвае жыць малы хлапчук»

У 2020 годзе Маляваныч падтрымаў беларускі пратэст. За гэта спачатку адсядзеў 9 сутак у Жодзінскім СІЗА, а потым страціў працу ў Рускім драматычным тэатры імя Горкага. 20 лютага 2022 году Аляксандар Ждановіч мусіў выехаць зь Беларусі пасьля таго, як ім зноў зацікавіліся сілавыя структуры, пачалі выклікаць на допыты. Спачатку ён хацеў ехаць у Кіеў, дзе былі прапановы працы, але ў выніку выбраў Тбілісі. А празь лічаныя дні ва Ўкраіну прыйшла вайна.

«Пераезд даўся цяжка. Я ўжо дзецям казаў: «Пасееш звычку — пажнеш характар, пасееш характар — пажнеш долю. Ну праўда. Выезд быў самым сапраўдным экстрымам. Часам думаю, чаму гэта ўсё здараецца менавіта са мной, а ня з кімсьці яшчэ. І сам сабе адказваю, бо ўва мне працягвае жыць малы хлапчук, ніяк не памірае, таму мяне і кідае з боку ў бок. А мог бы ціха сядзець, як большасьць маіх калег», — расказвае Маляваныч.

Яшчэ летась у верасьні прыйшло разуменьне, што трэба ці рыхтавацца да пераезду, ці быць гатовым да таго, што жыць у Беларусі не дадуць, кажа Аляксандар Ждановіч. Былі цяжкія размовы, гутаркі зь сябрамі.

«Самае страшнае, што ты ня ведаеш, будзе гэта 15 сутак ці 15 гадоў — ніякай лёгікі і заканамернасьці ў іхных дзеяньнях няма».

Маляваныч: «Оставаться в Беларуси — это жить в комнате, где под кроватью спряталась змея»

Спадар Аляксандар кажа, што па прыезьдзе ў Тбілісі выдыхнуў спакойна, бо ў Беларусі заўсёды адчуваў напружанасьць.

«Я разумеў, што ў кожны момант можа быць званок у дзьверы, ужо нават перастаеш тузацца. Гэта, безумоўна, час выпрабаваньняў і стратаў. Але і час знаходак. Пры гэтым я нядаўна падумаў, што нічога новага не адбываецца, людзі гэта праходзілі раней — і Шэксьпір, і Мандэльштам, і Быкаў, і Пушкін, і шмат хто яшчэ. І яны ўсе пераможцы! Хоць Быкаў быў выганьньнікам, Мандэльштама закатавалі, але яны перамаглі, бо ня здрадзілі сваім ідэалам. А вось Мікіта Міхалкоў не перамог, хоць быў клясным рэжысэрам, але стаў прыстасаванцам. І апошнія ягоныя фільмы — гэта дзікунства. Калі мастак страчвае сябе, то ён перастае быць мастаком», — кажа Аляксандр Ждановіч.